Shoplifters favoriet bij redactie de Filmkrant

De critici die maandelijks films beoordelen in onze rubriek Filmsterren waren glashelder: Alfonso Cuaróns Roma was met afstand de beste film van het afgelopen jaar. De redactie van de Filmkrant verkoos daarentegen Shoplifters van Hirokazu Kore-eda tot winnaar van het uitzonderlijk rijke filmjaar 2018.

De Netflix-productie Roma, die eerder ook de Gouden Leeuw won op het filmfestival van Venetië, vestigde een nieuw record in de rubriek Filmsterren. Met een gemiddelde van 4,95 sterren is Roma de hoogst scorende film aller tijden. En dat terwijl de film van de streamingdienst slechts een zeer beperkte bioscooprelease kreeg en tegelijk ook via de streamingdienst beschikbaar werd.

De redactie van de Filmkrant was minder eensgezind. Wanneer we een optelsom maken van de zes zeer uiteenlopende Top 10-lijstjes, komt Shoplifters van Hirokazu Kore-eda als winnaar uit de bus, nipt gevolgd door Lynne Ramsay’s You Were Never Really Here en Paul Schraders First Reformed. Van de in totaal 32 titels die op de gecombineerde jaarlijstjes prijken, is Shoplifters bovendien de enige die door alle zes de redactieleden in hun Top-10 is opgenomen.

Zowel de grote variatie in de lijstjes van de redactie als de hoge gemiddelde scores in de rubriek Filmsterren (22 films scoorden gemiddeld 4 sterren of hoger) maken duidelijk dat 2018 een uitzonderlijk goed filmjaar was. Al wijst Bertil Pouwels, die al sinds jaar en dag zijn statistische analyses op de Filmsterren-overzichten loslaat, erop dat hij de unanimiteit onder de Nederlandse critici de afgelopen jaren heeft zien toenemen. Hij telde dit jaar nog slechts vier films die zeer uiteenlopend waren ontvangen, met minstens drie sterren verschil tussen de hoogste en de laagste waardering: Jeannette, Utoya 22. juli, Rafaël en Zama.

In de Filmsterren-jaarlijst wordt Roma gevolgd door Phantom Thread van Paul Thomas Anderson, Cold War van Paweł Pawlikowski, You Were Never Really Here van Lynne Ramsay en Western van Valeska Grisebach. Daarmee telt de top-5 dus twee films van vrouwelijke makers. De Nederlandse film presteerde daarentegen onder de maat: de hoogst genoteerde Nederlandse titel in het Filmsterren-overzicht is de documentaire Living the Light – Robby Müller van Claire Pijman; de redactie noemde alleen Digna Sinke’s Bewaren – of hoe te leven.

Dana Linssen

1. Cold War (Paweł Pawlikowski)
   Het is romantisch om te denken dat de liefde noodlot is, maar de liefde is niet alleen overweldigend of onmogelijk omdat de geliefden zich altijd op een kruispunt in de tijd bevinden, maar ook door de woelingen die diep in hun hart roeren. Paweł Pawlikowski baseerde zijn film op het leven van zijn ouders, maar filterde elke vorm van anekdotiek weg ten gunste van een gedestilleerd verhaal over ontworteling en verlangen, over de opwaartse kracht van de liefde. Al het andere is slechts een tijdelijk reddingsvest.
2. You Were Never Really Here (Lynne Ramsay)
   Taxi Driver door een vrouw gemaakt. Geweld als jeugdtrauma van de Verenigde Staten. Dit is intuïtieve filmsculptuur. Een spiegelpaleis van trauma en de wanhopige zoektocht naar verzoening. Politiek. Poëtisch. En: ‘Was hij er echt wel ooit?’ Een film die de realiteit van zijn eigen hoofdpersoon ondervraagt. Met de beste soundtrack van het jaar (van Jonny Greenwood)!
3. The Florida Project (Sean Baker)
   Achter de nostalgische snoepkleuren van The Florida Project schuilt een giftige werkelijkheid. Een realiteit die zeker in de sociale drama’s van de jaren dertig en veertig altijd tot de Amerikaanse film (en maatschappij!) heeft behoord, maar waar Hollywood steeds meer van vervreemd is geraakt. Juist door de betoverende schoonheid van Sean Bakers werk krijgt wat hij toont iets extra verontrustends, want de levens van deze mensen spelen zich af in dezelfde diners, onder dezelfde reclamezuilen en al die andere vormen van Americana die tot de Hollywood-iconografie zijn gaan behoren. Het werd de hoogste tijd dat iemand die beeldtaal terug zou veroveren.
4. The Rider (Chloë Zhao), Western (Valeska Grisebach) en Zama (Lucrecia Martel)
   De western is traditioneel het genre van de Amerikaanse frontier, van de grens tussen de oprukkende beschaving of, afhankelijk van je blikveld, kolonialisme en al het andere. Mannelijkheid. Morele grenzen. Drie indrukwekkende moderne westerns van vrouwelijke regisseurs draaien het perspectief. In Noord- en Zuid-Amerika, en in Europa waar het Westen in het Oosten ligt.
5. First Reformed (Paul Schrader)
   Eens in de zoveel tijd wordt er een kunstwerk gemaakt dat z’n tijd begrijpt. First Reformed van Paul Schrader is zo’n film. Niets blijft heilig: begrippen als het goddelijke, onbaatzuchtigheid, mededogen krijgen het te verduren. En niets blijft gespaard: religie wordt ook afgeschilderd als multinational en entertainmentsmachine. De film confronteert ook het failliet van het kapitalisme, vreest het einde van onze planeet, durft zelfs de hoop uit te dagen.
6. Transit (Christian Petzold)
   Twee mensen zijn gestrand in Marseille. Ze kennen elkaar niet en toch kennen ze elkaar. Hun lot is verbonden. Het is oorlog en ze willen naar Amerika. Maar de schepen zijn vol. Christian Petzolds nieuwe film Transit is een ingenieuze, aangrijpende en romantische puzzel van geschiedenis en identiteit, de Tweede Wereldoorlog en hedendaagse vluchtelingen.
7. Leave No Trace (Debra Granik)
   Hebben we als mensen het recht om onze levens volledig naar eigen inzicht vorm te geven? Kun je tegelijkertijd binnen en buiten de maatschappij leven? Is het mogelijk om helemaal off the grid te gaan en buiten ‘het systeem’ te staan? Al Debra Graniks films spelen zich af op de rand van de maatschappij. Langdurige research overtuigde haar van de kracht en waardigheid van marginale gemeenschappen. Mensen, misschien wel juist degenen die weinig hebben, zijn veel meer geneigd elkaar te helpen dan het populaire neoliberale beeld van alle mensen als elkaars concurrenten ons leert.
8. Shoplifters (Kore-eda Hirokazu)
   Je kunt grote woorden gebruiken voor de intelligentie en fijngevoeligheid van Shoplifters. Maar je kunt het beter hebben over het licht. Of de ogenschijnlijke lichtheid waarmee de film haast onzichtbare stofjes van affectie op laat rijzen uit wat makkelijk een zwaar en melodramatisch verhaal had kunnen worden. Of beter nog over de kleine gebaren en handelingen van de acteurs van verschillende generaties die een samengeraapte familie spelen die een marginaal bestaan leidt in een verloren stukje Tokyo. Shoplifters is een film over zoveel, maar vooral over dat onzegbare dat alleen in grote filmkunst zichtbaar kan worden gemaakt. En dan ontvouwt het zich. Als een droeve bloem van licht.
9. Pity (Babis Makridis)
   Een geïmplodeerd, minimalistisch meesterwerk, een psychologisch terrarium. Een stil miniatuur over een man verslaafd aan (zelf)medelijden. Bizarre en droogkomische dada met dialogen die zo lijken weggevlogen uit absurdistische toneelstukken vol mechanische handelingen en herhalingen die misschien uiteindelijk iets vertellen over hoe we in een tijd van collectieve maatschappelijke depressie leven. Hoofdrolspeler Drakopoulos zit niet alleen gevangen in zijn gedrag, maar ook in strakke kaders vol doorkijkjes en droste-effecten.
10. Roma (Alfonso Cuáron)
    Er vliegen heel even twee astronauten voorbij, als knipoog naar de tour de force van Gravity. Maar de zwaartekracht in Roma rust op aarde, en die draait om vrouwenlevens. Een aardbeving laat de muren van het huis schudden als een voorbode van de grote politieke en sociale veranderingen die Mexico in de jaren zeventig te wachten staan. Er marcheert een militaire parade door de straten. Er is een studentenopstand, en een aanslag, en zelfs de dramatische gevolgen daarvan zijn niet waar het in deze film echt om gaat. Cuarón moet als kind heel goed het leven van de zorgende vrouwen om hem heen hebben gadegeslagen, want hij neemt elke handeling en elke geste waar, met een ernst die bijna aan Chantal Akermans Jeanne Dielman (1975) doet denken. Maar Roma is veel nadrukkelijker een wrede ontmoeting van het persoonlijke en het historische, en de meedogenloosheid van sleur en willekeur.

Sinds jaar en dag heb ik eigenlijk maar één criterium bij het opstellen van best of-lijstjes: welke van de films die daarop terecht zouden kunnen komen zou ik op dat moment ook daadwerkelijk terug willen zien? 2018 was wat dat betreft een uitzonderlijk jaar. Alle films die op dit jaarlijstje staan heb ik al meerdere malen bekeken. Door de distributievertraging vaak al in 2017. Mijn echte lievelingsfilm van dit jaar komt pas in 2019 in de Nederlandse bioscopen: Lazzaro felice van Alice Rohrwacher. Magisch-realistisch neo-realisme. En ook: move over Paolo Sorrentino, die het alleenrecht leek te hebben op de erfenis van de Italiaanse cinema. Antonioni, Fellini, Pasolini en Visconti hebben een kleindochter. En zij kijkt niet alleen naar het verleden, maar vertelt via een fictief tijdframe iets fundamenteels over onze tijd. En An Elephant Sitting Still, de enige film van de Chinese regisseur Hu Bo. Die film past ergens in de verloren tijd op de hoogvlaktes waar Lazzaro felice zijn winterslaap houdt. Als een intermezzo. De beste films maken ruimte voor andere films.

Ronald Rovers

1. You Were Never Really Here (Lynne Ramsay)
2. Zama (Lucretia Martel)
3. Western (Valeska Grisebach)
4. First Reformed (Paul Schrader)
5. Mandy (Panos Cosmatos)
6. Call Me by Your Name (Luca Guadagnino)
7. Burning (Chang-dong Lee)
8. Roma (Alfonso Quaron)
9. First Man (Damien Chazelle)
10. Shoplifters (Kore-eda Hirokazu)

Mariska Graveland

1. Shoplifters (Kore-eda Hirokazu)
2. First Reformed (Paul Schrader)
3. Roma (Alfonso Cuarón)
4. The Ancient Woods (Mindaugas Survila)
5. Cold War (Paweł Pawlikowski)
6. The Florida Project (Sean Baker)
7. Lady Bird (Greta Gerwig)
8. Isle of Dogs (Wes Anderson)
9. Bewaren – of hoe te leven (Digna Sinke)
10. Dhogs (Andres Goteira)

Jos van der Burg

Twee Amerikaanse en acht niet-Amerikaanse films in de top tien: de Amerikaanse filmcultuur verkeert in een diepe artistieke crisis. Godzijdank is de wereld groter dan Amerika.

1. Foxtrot (Samuel Maoz)
   Zeldzaam effectief verfilmd en subliem geacteerd verhaal over noodlottig toeval in het leven. Een Israëlisch echtpaar belandt in een krankzinnige wereld van misverstanden en toeval na het bericht dat hun zoon als soldaat om het leven is gekomen.
2. Cold War (Paweł Pawlikowski)
   In schitterend zwart-wit gefilmd pijnlijk liefdesdrama van een Pools stel dat niet met, maar ook niet zonder elkaar kan. Tegen de achtergrond van de Koude Oorlog in de jaren vijftig vechten zij een destructieve hete relatieoorlog uit.
3. Shoplifters (Hirokazu Kore-eda)
   Achter de façade van een familie, waarvan de vader zijn kinderen de finesses van winkeldiefstal bijbrengt, blijkt niets te zijn zoals op het eerste gezicht lijkt. Doorleefd sociaal familiedrama van een filmmaker op de toppen van zijn kunnen.
4. Homecoming 1945 (Ferenc Török)
   Messcherp geobserveerd Hongaars zwart-witdrama over twee Holocaust-overlevenden die in 1945 in een dorpje opduiken. Het zorgt voor paniek bij de dorpelingen die de bezittingen van gedeporteerde Joodse bewoners hebben ingepikt.
5. The Ancient Woods (Mindaugas Survilla)
   Nu eens geen natuurfilm met kinderachtige commentaarstem die dieren menselijke eigenschappen en emoties toedicht, maar schitterende verstilde, soms bijna surrealistische beelden uit de oerbossen van Litouwen.
6. Phantom Thread (Paul Thomas Anderson)
   Nu al nostalgisch omdat Daniel Day-Lewis er zijn laatste rol in speelt. Anderson pakt verrassend lichtvoetig uit met de relatieperikelen van een in zichzelf gekeerde, perfectionistische modeontwerper in Londen in de jaren vijftig.
7. God’s Own Country (Francis Lee)
   Sociaal-realistisch drama zoals het nog steeds kan zijn: rauw en aangrijpend. Op het platteland van Yorkshire ontdekt een boerenpummelige homo dat liefde iets anders is dan mechanisch neuken.
8. Leave No Trace (Debra Granik)
   Ontroerend drama over een oorlogsveteraan, die vijf jaar met zijn dertienjarige dochter teruggetrokken in de bossen leeft. Als de twee worden ontdekt en in de bewoonde wereld moeten wonen, leidt dat tot begrijpelijke, maar pijnlijke veranderingen in hun relatie.
9. Burning (Chang-dong Lee)
   Sociaal drama annex thriller over een wankele jongen zonder zelfvertrouwen. Zijn door klassenverschil en ingebeelde liefde aangejaagde jaloezie heeft desastreuze gevolgen.
10. BlacKKKlansman (Spike Lee)
    Niet de beste, maar wel de meest bizarre en op een vreemde manier een van de leukste films van het jaar. Een zwarte politieagent die infiltreert bij de Klu Klux Klan: dat verzin je niet. Inderdaad: BlacKKKlansman is gebaseerd op ware gebeurtenissen.

Hugo Emmerzael

1. Tesnota (Kantemir Balagov)
   De beste leerling van Alexander Sokoerov is Kantemir Balagov, juist omdat zijn beklemmende, grungy en uitgesproken debuut totaal niet lijkt op de films van zijn leermeester. Balagov is op dit moment het meest veelbelovende talent uit Rusland en Tesnota is zijn claim to fame.
2. Western (Valeska Grisebach)
   Grisebach neemt de thematische materie van de western en brengt die naar het oosten van Europa. Vorm en inhoud sluiten naadloos aan in deze eastern die me vooral heeft geraakt door Grisebachs scherpe, kritische, maar ook gevoelige weergave van de man.
3. Widows (Steve McQueen)
   Wat Grisebach doet met de man, doet McQueen in Widows met de vrouw. Wat een emotioneel doordachte film over schuld, verlies en wraak is dit! Die overigens door de vele genre-elementen altijd speels en zenuwslopend blijft. Hier is zichtbaar een meester aan het werk en dat is precies hoe een heist-film hoort te voelen.
4. First Reformed (Paul Schrader)
   Oef. Met deze paranoïde liefdesthriller over hoop aan het voorportaal van een ecologische genocide maakt Schrader een soort culminatie van zijn sombere oeuvre. Een essentiële film waarmee zowel de cynicus als de romanticus zich identificeren kan.
5. You Were Never Really Here (Lynne Ramsay)
   De mooiste film van het jaar als we het hebben over het voelbaar maken van de beleveniswereld van een hoofdpersonage. Joaquin Phoenix speelt zijn beste rol en Ramsay filmt op haar meest venijnig.
6. Shoplifters (Kore-eda Hirokazu)
   De films van Kore-eda lijken steeds liever te worden. En daardoor worden ze steeds ook een beetje droeviger. Shoplifters gaat over de (on)maakbare familie. Wanneer ik aan Shoplifters denk, denk ik daarom aan mijn in 2018 overleden, geliefde oma. Ik denk nog veel aan deze film en daardoor ook aan mijn oma. Daarvoor ben ik Kore-eda enorm dankbaar.
7. Cold War (Paweł Pawlikowski)
   Ida deed me eigenlijk niet zoveel. Pawlikowski’s nieuwste Cold War blies me echter omver. Hoe kan je zoveel gevoel, liefde, muziek, gebroken harten en vervlogen dromen stoppen in tachtig minuten?
8. Under the Silver Lake (David Robert Mitchell)
   Dit postmoderne cultmeesterwerk is onder de radar gevlogen. Laat hem daar lekker hangen, want David Robert Mitchells opvolger na hit It Follows (2014) vindt en houdt zijn publiek wel.
9. Possessed (Metahaven & Rob Schröder)
   Designcollectief Metahaven brengt een te lang weggebleven esthetische vernieuwingsdrang naar de documentairefilm. Maar noem Possessed niet alleen een oefening in vorm. Het is een overvolle en (bewust) overweldigende documentaire over de macht van het beeld in de twintigste en eenentwintigste eeuw.
10. Hot Country, Cold Winter (David Safarian)
    Na bijna vijfentwintig jaar heeft de Armeense meester David Safarian eindelijk de opvolger van zijn debuutspeelfilm The Lost Paradise (1991) afgemaakt. Dat de tand des tijds niet voelbaar is in deze ambitieuze speelfilm over de koude, donkere dagen van post-sovjet-Armenië getuigt van Safarians jeugdigheid, speelsheid en veerkracht. Op naar zijn derde speelfilm dus, en dan een tikje sneller dan deze aub.

Speciale shout-out naar Mission Impossible: Fallout die me de hele tijd als een gek liet lachen in een uitverkochte Pathé-zaal, omdat alles in die film zo bizar dope is. Ook veel dank aan Hetty de Kruijf (Nothing to Declare), Stijn Bouma (Regained Memory) en Masha Osipova (Sanatorium) voor het maken van mijn favoriete Nederlandse (co)producties.

PS: niet haten dat Roma mijn lijstje niet heeft gehaald. Die moet ik nog kijken op moment van schrijven!

Joost Broeren-Huitenga

1. Burning (Chang-dong Lee)
   Twintig pagina’s kort verhaal van Murakami gecultiveerd tot grootse cinema die alles in zich draagt: liefde, dood, klassestrijd, broedermoord, obsessie.
2. You Were Never Really Here (Lynne Ramsay)
   In 2017 al in Cannes, januari 2018 in de Nederlandse zalen, en Lynne Ramsay’s even brute als melancholische onderzoek naar mannelijkheid zingt nog altijd na.
3. Shoplifters (Hirokazu Kore-eda)
   Kore-eda’s liefdevolle portret van een familie van kruimeldieven is een verademing in deze tijden van conflicten en loopgravenoorlog.
4. Call Me by Your Name (Luca Guadagnino) en Lady Bird (Greta Gerwig)
   Tweemaal coming of age – van een homoseksuele jongen in de jaren tachtig en een zoekend meisje in de jaren negentig. Tweemaal pinkte ik wat tranen weg.
5. Tangerine & The Florida Project (Sean Baker)
   Sean Baker draaide het energieke Tangerine (vertoond in de reeks Previously Unreleased) op een iPhone en opvolger The Florida Project op 35mm, maar beide bieden een zonovergoten beeld van de achterkant van de Amerikaanse droomfabrieken.
6. First Reformed (Paul Schrader)
   Geen distributeur durfde zich te branden aan Schraders magnum opus, waarin milieu-activisme, religieus fanatisme en seksuele obsessies in een woeste wervelwind belanden. Goddank haalde Eye de film alsnog naar Nederland via Previously Unreleased.
7. Girl (Lukas Dhont)
   Dé film voor deze tijd. Dhont doorbreekt grenzen met zijn verhaal over een transgender meisje dat ballerina wil worden, en hoe nodig dat is zien we nu aan de negatieve reacties die de film oproept onderweg naar de Oscars.
8. Gabriel e a montanha (Fellipe Barbosa)
   De beloftevolle Braziliaanse regisseur Barbosa verbeeldt intiem, hoopvol en melancholisch de tocht door Afrika die een goede vriend van hem uiteindelijk het leven zou kosten.
9. Zama (Lucrecia Martel)
   Nog een zoekende man (2018 was ermee vergeven) in deze hallucinante trip in de belevingswereld van een conquestador die niets krijgt van het vele waar hij denkt recht op te hebben.
10. The Other Side of the Wind (Orson Welles)
    De eindelijk voltooide laatste film van Orson Welles blijkt dik veertig jaar na de originele opnames nog altijd actueel. Een wild ambitieus en visueel overdonderend commentaar op het sociale-mediatijdperk avant la lettre.

Die top-5 is in steen gehouwen, maar daaronder hadden evengoed vijf andere films kunnen staan. Of tien. Op alfabetische volgorde hadden ook Cold War, Leave No Trace, Phantom Thread, Roma, Western, Widows, en nog een flinke handvol andere films er zomaar op terecht kunnen komen. Speciale vermelding voor ★ van Johann Lurf, die me (op het IFFR) de meest overdonderende filmische ervaring van mijn jaar bezorgde, en voor de springerige festivalhit Team Hurricane (Annika Berg).