Possessed

Possessed is een post-internet spookverhaal. Een beeldessay over hoe je, als je altijd verbonden bent met alles en iedereen, uiteindelijk een geest wordt in je eigen leven.

De trailer van de nieuwe film van Jean-Luc Godard laat zich bekijken als een korte handleiding voor een essayistisch, collageachtig genre waar we nog geen goed woord voor hebben gevonden. Niet dat het nieuw is. De collage- en de essayfilm hebben in de filmgeschiedenis al veel verschijningsvormen gehad en de behoefte om met film op film te reflecteren is zo oud als het medium zelf.
Metafilms zou je ze kunnen noemen, al doet Godard zelf een beroep op een andere kunstvorm om zijn film te beschrijven: het boek. Le livre d’image heet de film die op het komende Filmfestival Cannes in première gaat. Het boek van het beeld.
Iets om doorheen te bladeren, al bepaalt de filmmaker/editor het tempo en is terugbladeren er niet bij. Niet voordat er een digitale versie beschikbaar is die je zelf kunt bedienen. De trailer bestaat uit de opflikkerende credits van de film (bij de meeste recente Godard-films zoals Histoire(s) du cinéma, Film socialisme en Adieu au langage vooral de bronnen waaruit hij zijn films componeert), wit op zwart, en half verscholen achter verder niet herkenbare, gekleurde filmbeelden of andere afbeeldingen, met daar overheen de woorden: tableaux, films, textes, musique. Precies de elementen waar zijn films de afgelopen decennia uit zijn opgebouwd. Herkenbaar door hun spel met typografie en esthetiek van over elkaar gelegde beelden en verzadigde videokleuren.

Bezeten
Godard is bezeten door de beeldcultuur die de geboorte van de cinema in 1895 teweeg heeft gebracht. Voor hem loopt er een duidelijke lijn via de verspreiding van ideeën die de boekdrukkunst teweegbracht, naar de verspreiding en vermenigvuldiging van beelden sinds de introductie van cinema en later digitale beeldcultuur. Tot het moment waarop we ons in een hyperrealiteit bevinden, waarin de media de werkelijkheid niet meer representeren en verspreiden, maar waarin die beelden de enige werkelijkheid zijn die we kennen.
Ook de makers van het nieuwe Nederlandse beeldessay Possessed zijn op die manier bezeten door beelden. De film is een samenwerkingsproject van het Amsterdamse ontwerp- en mediacollectief Metahaven (Vinca Kruk en Daniël van der Velden) en grafisch ontwerper en documentairemaker Rob Schröder (Ouwehoeren). Zoals ze bij de première van de film in de Tiger-competitie en de Critic’s Choice van het Filmfestival Rotterdam vertelden, zijn ze zelf geen ‘digital natives’ (mensen die zijn opgegroeid in het internet- en smartphonetijdperk). Maar hun film gaat daar wel over: hoe verhouden we ons tot die alomtegenwoordigheid van beelden en diezelfde alomtegenwoordigheid van onszelf online? In Possessed proberen ze de laatste vluchtweg tussen de werkelijkheid en de hyperrealiteit open te houden. Want: wat is nog authentiek als er geen origineel meer is? Ze creëerden in feite een post-internet spookverhaal. Een beeldessay over hoe je, als je altijd verbonden bent met alles en iedereen uiteindelijk een geest wordt in je eigen leven.

Selfiecultuur
Possessed is strak gecomponeerd. Maar tegelijkertijd even overvol en hermetisch als een Godard-film. Je wilt erin terugbladeren. Er zitten found footage/smartphonebeelden in van vertegenwoordigers van de selfiecultuur: Russische rooftoppers, thrillseekers die halsbrekende toeren uithalen op wolkenkrabbers en torenspitsen; beroemd worden in het zicht van de afgrond. Maar ook van "mooie" jonge mensen die behoren tot wat fotograaf en filmmaker Lauren Greenfield "Generation Wealth" heeft genoemd: tot het zelfdestructieve geobsedeerd door de schijn van rijkdom.
Tussen die twee uitersten van eros en thanatos, seks en dood, kruipt een andere realiteit: die van de vluchtelingenstromen die sinds de oorlogen in het voormalige Joegoslavië en in Syrië nieuwe volksverhuizingen teweegbrengen en ons dwingen te vragen wie we zijn, wat onze identiteit is (voor onszelf en ten opzichte van de ander).

Post-internetfilm
De boodschap van Possessed is kritisch, provocerend en geïnspireerd door de acceleratiefilosofische analyses van Alex Williams en Nick Srnicek (samen schreven ze onder andere #ACCELERATE Manifesto for an Accelerationist Politics). Die stellen in het kort: het neoliberalisme heeft ons in een staat van oorlog van allen tegen allen gebracht, waarbij we niet alleen de aarde uitputten, maar ook ‘human resources’ als de vrijheid, gelijkheid en broederschap van de Verlichting. Terugdraaien is geen optie, dus misschien moeten we de dolgedraaide machine maar laten doorbranden. Maar ze dachten ook verder: hoe zal de wereld er daarna uitzien? Als we volgeautomatiseerd zijn en eindelijk de spelende mens worden? Door welk Pompeï dwalen we dan?
Dat wordt zichtbaar in de derde, en misschien wel belangrijkste vertellaag van de film waarin actrice Olivia Lonsdale als een La jetée-achtige reiziger/verzetsstrijder uit de toekomst over onze beschavingspuinhopen dwaalt, gesymboliseerd door de vervallen bibliotheek van Tito’s school voor jonge revolutionairen.
Possessed heeft veel gemeen met wat in de beeldende kunst post-internetkunst heet. Een parapluterm die in zwang is gekomen om kunstwerken en kunstenaars te beschrijven die zoeken naar manieren om het virtuele en het werkelijke met elkaar te verbinden. Metahaven spreken de esthetische taal van de digitale technologieën, maar vinden analoge vormen om het virtuele te vertalen. Kijk maar naar de sjaals die ze ontwierpen waarop logo’s van techbedrijven zowel statussymbool als vermomming zijn. Zo stellen Metahaven en Schröder zich vragen over de manier waarop onze lichamelijke ervaringen aan het veranderen zijn nu we onszelf digitaal (en chirurgisch) kunnen "verbeteren" en hoe zichtbaarheid ook een zekere, en niet per se wenselijke ónzichtbaarheid met zich meebrengt. Een verdwijnen. Hoe we omgaan met de verschuivende grenzen tussen publiek en privaat, tussen expressie en controle, tussen surveillance en verzet. Hoe we ons veilig en bedreigd voelen in onze bubbels en subculturen en langzaam uiteen vallen in gelegenheidsidentiteiten. En of het ooit nog mogelijk is ons uit dat uitgestrooide archief van de westerse wereld weer bij elkaar te vegen en in elkaar te zetten. Of dat het al te laat is. Zijn we ons eigen digitale monster van Frankenstein en de monsterlijke dokter tegelijkertijd geworden?

Dana Linssen