Felipe Barbosa over Gabriel e a montanha

Was Gabriel Buchmann op zoek naar de dood? Het lijkt er wel op in Felipe Barbosa’s hybride documentaire-fictie Gabriel e a montanha, een biografiefilm over Barbosa’s Braziliaanse schoolvriend die verongelukte en overleed op het Keniaanse Mulanje-massief.

In Jennifer Peedom’s documentaire Mountain gaan majestueuze shots van gebergten samen met de stem van acteur Willem Dafoe die passages leest uit Robert Macfarlane’s boek Mountains of the Mind: "Wat is die vreemde kracht die ons naar boven drijft?"

In het boek, een studie naar de relatie tussen de mens en de berg, bepleit Macfarlane dat onze perceptie van bergen is veranderd door technologische ontwikkelingen: toen ze nog onbeklimbaar leken, waren ze het domein van draken, goden, geesten en andere folkloristische wezens.

Naarmate het mogelijk werd voor de mens om de hoogste hoogten van de aarde te bereiken, kregen bergen een nieuwe betekenis: de Duitse klimfilms uit de jaren twintig en dertig van Arnold Franck en Leni Riefenstahl gebruiken de beklommen berg als metafoor voor de competitieve triomf van de (Germaanse) mens over natuur. Latere uitingen van boeddhisme, new age-spiritualisme en haast fetisjistische afbeeldingen van de Himalaya suggereren dat het bereiken van de piek zowat gelijk staat aan het bereiken van verlichting. In zijn iconische junglefilms met Klaus Kinski gebruikt de Duitse regisseur Werner Herzog de berg juist als een weerspiegeling van waanzin. Je moet je op het randje van geestelijk evenwicht bevinden, zegt Herzog eigenlijk, om op het randje van een bergwand te balanceren.

"Ik moest vooral aan de films van Herzog denken", vertelt Felipe Barbosa over zijn Gabriel e a montanha die in 2017 in première ging in het Semaine de la Critique-programma van het filmfestival van Cannes. In Barbosa’s film komt een Braziliaanse jongeman te overlijden op het Keniaanse Mulanje-massief. Die jongeman heeft echt bestaan. Hij heette Gabriel Buchmann en was een schoolvriend van Barbosa. In 2011 verongelukte hij tijdens zijn reis door Afrika.

Of het nou voortkomt uit competitiedrang, een verlangen naar verlichting of waanzin, de drang om een berg te beklimmen heeft volgens Barbosa vooral met escapisme te maken: "Door het overlijden van zijn vader heeft Gabriel zelf een aanvaring met de dood gehad. Daardoor veranderde iets in hem. Misschien was hij er zich niet bewust van, maar hij probeerde er alles aan te doen om meer te ademen, om meer te leven."

Documemory
Barbosa probeerde te begrijpen wat Gabriel dreef tot zijn megalomane reis door Afrika. Met een kleine filmploeg legde hij daarom dezelfde weg af. Reizend door Oeganda, Nairobi, Kenia en Malawi vond hij enkele mensen die Gabriel hadden ontmoet. Hun herinneringen aan de jongen, een goedlachse Braziliaanse bleekscheet, vormden de basis voor het scenario van Gabriel e a montanha. "Deze mensen hebben een documemory van mijn film gemaakt, een verhaal over Gabriel verteld vanuit hun perspectief."

In hun verhalen kwam een andere Gabriel naar voren dan de Gabriel die Barbosa zich herinnerde. Zo bleek dat hij een ontzettend betrokken en actief persoon was die overal vrienden maakte. "Zo kende ik hem niet. Naar mijn idee was hij een stiller type dat vooral observeerde. In Afrika zocht hij juist anderen op, nam hij wel deel aan het leven." Barbosa besloot de vorm van zijn film aan te passen. "Deze versie van Gabriel vroeg om een fictiefilm." Hij castte de Braziliaans acteur João Pedro Zappa als Gabriel die hij dezelfde reis voor de camera liet afleggen. Zo ontmoet Zappa in de film dezelfde mensen die Gabriel heeft ontmoet tijdens zijn fatale tocht. Daardoor wordt Gabriel e a montanha een interessante mix van feit en fictie waarin acteren en echte emoties amper van elkaar te onderscheiden zijn.

Casting Director
Voor de lokale bevolking die Gabriel als het ware nog een keer voor ogen kreeg, was het wennen, al waren de meesten bereid om voor de camera hun ontmoeting te reconstrueren. "Gabriel bleek een uitstekende casting director te zijn", grapt Barbosa. "De mensen met wie hij bevriend raakte, waren stuk voor stuk bevlogen en ze bleken allemaal enthousiast genoeg om mee te werken aan de film. Ik heb ze hier en daar aangestuurd en geregisseerd, al moet ik zeggen dat zij dat ook bij mij hebben gedaan. Ze wezen me op een Gabriel die ik niet kende."

Heeft Barbosa door het maken van de film leren begrijpen waarom Gabriel kwam te overlijden? "Het gevoel bekroop mij steeds meer dat hij Afrika niet meer wilde verlaten. Het is een romantisch idee, maar ik deelde dat ook toen ik er jaren geleden was. In Afrika vond Gabriel wat hij thuis niet vinden kon: nieuwe mogelijkheden, potentiële vaderfiguren en een nieuw perspectief op het leven. Natuurlijk blijven sommige vragen onbeantwoord. Waarom hij er uiteindelijk de dood vond is een mysterie waar alleen de berg van afweet. Juist daarom voelde ik me geroepen om een film over hem en de berg te maken. Ik voelde een diepe drang om zijn ziel eer aan te doen en zijn ultieme ontmoeting met de dood te herdenken."