Regained Memory

Een leven buiten de tijd

Met je afstudeerfilm in de Nederlandse bioscopen? Dat is nogal wat. Met Regained Memory bewijst regisseur Stijn Bouma echter dat hij daar thuishoort: zijn sobere maar aangrijpende meditatie over de grilligheid van het menselijk geheugen is een van de interessantste Nederlandse debuutfilms in jaren.

Dat een Nederlandse regisseur met zijn afstudeerfilm de bioscopen haalt is bijzonder. Zeker wanneer die maar vijftig minuten lang is en gedraaid werd in Sarajevo. Regained Memory van Stijn Bouma is dan ook niet zomaar een afstudeerproject. De jonge Nederlandse regisseur rondde er zijn studie aan de Film.factory mee af, de opleiding die filmmaker Béla Tarr in 2013 startte na zijn afscheidsfilm The Turin Horse. Geïnspireerd door Marcel Prousts Op zoek naar de verloren tijd vraagt Bouma zich in Regained Memory af waarom we ons bepaalde dingen wel en andere dingen juist niet herinneren. Al blijft hij het antwoord schuldig, zijn afstudeerfilm is een van de interessantste en volwassen Nederlandse debuutfilms in jaren.

Zwart beeld
Goede vondst: de film over het hervinden van herinneringen opent met een zwart scherm. Bouma’s herinneringsfilm Regained Memory begint met niets. Een leeg zwart scherm, dat langzaamaan gevuld wordt. Eerst met geroezemoes op de geluidstrack, daarna een toneeldoek dat openslaat. Vervolgens: een dichter die gedragen zijn voordracht doet, terwijl de camera langzaam wegtrekt. Net zo lang tot die op de in gedachten verzonken Amir (Salih Palo) stuit. Eenzaam, afgezonderd van de rest van het publiek. Afwezig.

Die openingssequentie is exemplarisch voor de rest van de film, waarin Bouma ons bijna onopgemerkt deelgenoot maakt van de psychologische ontwikkeling van hoofdpersoon Amir. De Bosnische weduwnaar blijft na de dood van zijn vrouw Farah alleen achter met de zorg voor hun dochtertje en kampt met een steeds onbetrouwbaarder wordend geheugen. Dierbare herinneringen aan zijn overleden vrouw ontglippen hem, terwijl de oorlogsbeelden uit de strijd rondom het voormalig Joegoslavië hem constant blijven achtervolgen. En al kan hij die flitsen nog wel met alcohol en slaaptekort verdoven, de geheugenomissies drijven Amir tot wanhoop. “Ik kan me haar beeltenis niet eens meer voor de geest halen,” stamelt hij in een zwak moment

Madeleine
Ondanks Bouma’s focus op Amirs psyche is Regained Memory niet per se een psychologisch portret. Eerder een filmische overdenking van de manier waarop herinneringen de tijd kunnen stollen en invloed uitoefenen op manieren die we niet kunnen bevroeden. Nadat Emina bij hem weg is gehaald, gaat Amir op zoek naar sporen van zijn overleden vrouw. Het is een zoektocht die hem over de met mortierkraters bezaaide straten van Sarajevo leidt en beschoten en vervallen huizen binnen jaagt. Plekken en gebouwen die net als Amir buiten de tijd lijken te bestaan en door traumatische gebeurtenissen nooit meer vooruit zijn gekomen.

Zo spiegelt Amirs psychologische stagnatie die van Sarajevo, waar oorlogsslachtoffers en onopgeloste spanningen de stad nog altijd onderhuids teisteren. Al is het uiteindelijk toch zijn dochtertje Emina waaruit een sprankje hoop schuilt. Haar onbekommerde levenshouding ontluikt bij Amir onverwacht een herinnering aan Farah – alsof ze een menselijk madeleine-koekje is, die geheugenstarter waarmee Proust zijn romancyclus begon. Ineens is daar ontregeling en hoop. Amir weet niet goed wat hij er mee aan moet.

Het levert een portret op dat diep in de menselijke ziel kijkt, al is Regained Memory met vijftig minuten wel aan de krappe kant. Om die reden wordt de film voorafgegaan door Bouma’s korte tweedejaarsfilm Lejla, een even sober als aangrijpend portret dat werd geselecteerd voor het studentenfilmprogramma van Cannes. Daarin moest de jonge Bosnische Lejla (Lejla Hadzic) kiezen tussen een uitzichtloos bestaan met haar vader of een nieuw leven overzee. Ook in die film ontvouwt het drama zich bijna ongemerkt. Stapje voor stapje sluipt door de aandacht van een jongen een vleugje hoop Lejla’s routineuze, door haar vader gedomineerde bestaan binnen. Net als Amir wordt ze erdoor overweldigd: wat doe je wanneer het leven je overvalt?