Filmjaar 2015

Het kwam niet vaak voor: dat (bijna) de hele redactie van de Filmkrant een andere nummer 1 had in de traditionele jaarlijstjes. 2015 was dan ook een ongemeen rijk filmjaar, met oude meesters en jonge hemelbestormers (en oude meester die de hemel bestormden alsof ze jonge honden waren). Veel genoemd werden: Adieu au langage,  The Lobster, Mad Max: Fury Road, Son of Saul, Those Who Feel the Fire Burning en Tussen 10 en 12. Een ernstig filmjaar. Dat was het ook. Maar we leven dan ook in ernstige tijden.

Joost Broeren
1 Adieu au langage (Jean-Luc Godard) — Even teleurstellend als logisch: terwijl de jonge honden in Hollywood netjes aan de leiband lopen, zet de oude meester 3D volledig op zijn kop.
2 Mad Max: Fury Road (George Miller) — Visueel overdonderend en tot in de puntjes gechoreografeerd; eerder een dansfilm dan actie. En ook nog eens in 3D waar je geen hoofdpijn van krijgt. Puur spektakelvakmanschap.
3 The Lobster (Yorgos Lanthimos) — Met zijn eerste Engelstalige film breidt Lanthimos zijn Griekse gekte uit naar heel Europa, met messcherpe relatiesatire als resultaat.
4 Birdman (Alejandro González Iñárritu) — Spierballencinema, die in elke krocht van een New Yorks theater nieuwe misvormingen van de mannelijke psyche aantreft.
5 The Look of Silence (Joshua Oppenheimer) — Na de aanklacht van The Act of Killing brengt deze aanzet tot verzoening een verdiende catharsis.
6 Tussen 10 en 12 (Peter Hoogendoorn) — Veelbelovend debuut brengt zeer exact een aangrijpende estafette van rouw in beeld.
7 Jauja (Lisandro Alonso) — Vol en rijk, van zijn ouderwetse kader tot het hypermoderne slot. Gelukkig (eindelijk) toch nog (heel even) in (een paar) Nederlandse bioscopen.
8 Those Who Feel the Fire Burning (Morgan Knibbe) — Essentiële cinema, die maar weer eens aantoont dat een actuele documentaire (helaas werd de film sinds hij uitkwam met de week actueler) ook in vorm indrukwekkend kan zijn.
9 The Kidnapping of Michel Houellebecq (Guillaume Nicloux) — Een zichzelf verterend spiegelpaleis met de mythe Houellebecq, een zwart gat van desinteresse en afstandelijkheid, als middelpunt.
10 Inside Out (Pete Docter) — Gewoon, omdat ik bij deze kinderfilm een paar keer ouderwets heb zitten grienen in de zaal.

Speciale vermeldingen voor Mommy (Xavier Dolan) en Nightcrawler (Dan Gilroy), uitgebracht in 2014 maar pas in 2015 gezien. En tot slot mijn inmiddels traditionele (vast niet uitputtende) mea culpa-lijstje van films die ik niet zag maar gezien zou moeten hebben om deze top 10 écht gefundeerd te kunnen bepalen: 45 Years, Carol, El club, Citizenfour, Dheepan, Knight of Cups, Love 3D, Le meraviglie, Mia madre, National Gallery, P’tit Quinquin, Son of Saul, Taxi Teheran, The Tribe.

Jos van der Burg

De wereld lijkt steeds meer op het Monopolyspel: de machtigen vegen de onmachtigen van het bord. Veel filmmakers lieten dit jaar zien hoe dat er uitziet. Het maakte de filmtheaters tot een grimmige plek.

1 Son of Saul (Lázló Nemes) — Godzijdank kan geen film de hel van Auschwitz werkelijk voelbaar maken, maar geen film komt dichterbij.
2 Those Who Feel the Fire Burning (Morgan Knibbe) — Vluchtelingen zijn cijfers geworden, maar niet in dit uitzichtloze paralleluniversum, waarin het leven van vluchtelingen tot stilstand is gekomen.
3 The Tribe (Miroslav Slaboshpitsky) — Zit vernederen mensen in het bloed? Het lijkt de conclusie van de Oekraïense film over een doveninstituut, waarin een jongen door medebewoners tot op het bot wordt vernederd. Natuurlijk blijft dat niet zonder gevolgen.
4 Timbuktu (Abderrahmane Sissako) — Voor vernederen is altijd een excuus, met religie in onze tijd als het populairste. Ojnder het mom van religie leggen losgeslagen jongens de bevolking van Timbuktu de wet op. Eindelijk macht en iedereen zal het voelen!
5 Durak (The Fool) (Yuriy Bykov) — Integriteit is een slecht lopend artikel in Rusland. Als een bouwambtenaar alarm slaat over het instortingsgevaar van een flat, is niet de flat het probleem, maar hij. De metafoor met de Russische maatschappij ligt voor het oprapen.
6 Marketa Lazarová (Frantisek Vlácil) — Nog een keer de vraag: zit vernederen mensen in het bloed? In deze nooit in Nederland uitgebrachte Tsjechische stilistische wervelstorm uit 1967 gaan twee middeleeuwse clans elkaar te lijf. “Waarom toch die wraak?”, roept iemand in wanhoop. De regisseur weet het ook niet.
7 The Lobster (Yorgos Lanthimos) — Religie is het favoriete vernederingsexcuus, maar met bureaucratische regels kom je ook een eind. In dit absurdistische drama is het leven als single verboden. Absurd? Zeker, maar laten wij ons ook niet door absurde regels leiden en vernederen?
8 A Pigeon Sat on a Branch Reflecting on Existence (Roy Andersson) — Roy Andersson is de grootmeester van de bureaucratische vernederingen. De machtigen in zijn films vernederen met sadistisch genoegen de machtelozen. Ook nu weer toont Andersson het wrede universum in werking.
9 Carol (Todd Haynes) — Alle films van Todd Haynes gaan over de meedogenloze druk van rigide rolpatronen en sociale verwachtingen. In Carol stelt de samenleving alles in het werk om een lesbische liefdesverhouding te vernietigen. Superieur melodrama.
10 Adieu au langage (Jean-Luc Godard) — Jean-Luc Godard slaat op het einde van zijn leven alarm: het beeld heeft de macht overgenomen, de taal heeft het nakijken. De 85-jarige ziet er het einde in van de beschaving. We worden gebombardeerd met beelden, maar zien steeds minder. Het zou zomaar eens waar kunnen zijn.

Hugo Emmerzael

1 Knight of Cups (Terence Malick) — Malick op zijn meest Malickiaans: introspectief, fragmentarisch en buitengewoon poëtisch.
2 Son of Saul (László Nemes) — Nemes’ debuut dwingt je na te denken over hoe we schrijven, praten en denken over de Holocaust. Son of Saul is geen gezellige zit, maar wel essentiële cinema.
3 Love 3D (Gaspar Noé) — Door velen bestempeld als soft en dus als saai, maar Love 3D is juist een prachtig erotisch liefdesverhaal geworden met 3D die er eindelijk eens toe doet.
4 Pasolini (Abel Ferrara) — Alleen Ferrara had deze film over de laatste dag van Pier Paolo Pasolini kunnen maken en alleen Willem Dafoe had de filmische poëet regisseur zo perfect kunnen belichamen.
5 Carol (Todd Haynes) — Carol is werkelijk prachtig, maar achter de meesterlijke Super 16 technicolor shots van Edward Lachman schuilt een melancholisch verhaal over een samenleving die zelfs de meest vertederende vorm van liefde in de weg zit.
6 Mad Max: Fury Road (George Miller) — Niet alleen de beste actiefilm van het jaar, maar ook het beste deel in de Mad Max-serie. Daardoor misschien wel de beste actiefilm ooit…
7 El sicario — Room 164 (Dennis Villeneuve) — Er is een beklemmende sequentie in Sicario waar cinematograaf Roger Deakins helemaal los gaat met nachtviziers en andere visuele militaire gadgets. De meesterlijke scène bevindt zich ergens ten midden van Call of Duty en Das Kabinet des Dr. Caligari.
8 Tussen 10 en 12 (Peter Hoogendoorn) — Dit debuut is zo klein, zo teder en zo eenvoudig vertelt, dat hij snel vergeten kan worden. Zonde, want dit was zonder enige twijfel de mooiste Nederlandse film van het jaar.
9 Adieu au langage (Jean-Luc Godard) — Godard gebruikt 3D hier alsof het lego is en vindt spelenderwijs een nieuwe filmtaal uit.
10 Blackhat (Michael Mann) — Van de kluis naar de computer, Blackhat is een logische stap in het oeuvre van Michael Mann. Bovendien laat Mann met een spectaculaire openingsscène en prachtige cinematografie van Stuart Dryburgh zien dat digitale cinema, mits in de juiste handen, niets hoeft onder te doen voor film.

Sacha Gertsik

1 Knight of Cups (Terrence Malick) — De camera van Lubezki lijkt te kijken als een mens. Naar de details, de vogels, de schaduwen. Zonder dat je er misselijk van wordt zweeft hij door LA, door Death Valey, Las Vegas. Door een cultuur die ik persoonlijk (en onvoorwaardelijk) lief heb. Een existentiële crisis verfilmend zonder dat hij er een opwekt.
2 Le meraviglie (Alice Rohrwacher) — Zo oprecht, alsof je naar het echte leven aan het kijken bent. Hartverscheurend en waarheidsgetrouw. Maar ook grappig en aandoenlijk. Gevoelens die zich alleen door geweldige regisseurs die werken met geweldige acteurs in beelden laten vangen.
3 Geef me ’s ongelijk (Laura Hermanides) — Inderdaad. Een korte televisiedocumentaire. Maar daardoor heeft deze film van de jonge regisseur Laura Hermanides niet minder impact. Net zo gevangen in het shot als de hoofdpersoon gevangen is in zijn eigen situatie doorleven we elke scene alsof het er een was in ons eigen leven. (Psst: hij staat online!)
4 Birdman (Alejandro González Iñárritu) — Pure cinema, en dan ook nog van het meta-soort. Een film over entertainment, waarin de superheld wordt gespeeld door een ex-superheld. En weer die ongelooflijke camera van Emmanuel Lubezki die ons erdoorheen leidt.
5 Those Who Feel the Fire Burning (Morgan Knibbe) — Nog een camera die ons aan de hand neemt en een wereld in leidt die we niet kennen, maar waar we onze ogen niet meer van mogen wegkijken. En een briljant voorbeeld van waarom documentaire en fictie eigenlijk geen geschieden vormen zijn, maar onderdeel van een groot geheel aan cinema.
6 A Most Violent Year (J. C. Chandor) — Een plot dat klinkt als iets dat je al zo vaak hebt gezien, gevangen in ingetogen beelden. Maar de sfeer grijpt je bij de keel en laat geen seconde meer los. Ook niet nadat je de film uit loopt.
7 Inherent Vice (Paul Thomas Anderson) — Heerlijk als films een fysiek effect hebben en deze heeft het effect van een goeie joint. Door de staat van zijn volg je het verhaal misschien niet helemaal, maar dat is ok — de personages ook niet.
8 Max Max: Fury Road (George Miller) — Een heerlijke actiefilm die de hele tijd door blijft denderen in al zijn (audio)visuele glorie. Maar misschien belangrijker dan dat: een feministisch manifest tailormade voor deze tijd.
9 Kurt Cobain: Montage of Heck (Brett Morgen) — Rock doc die het genre overstijgt. Bijzonder, door de mensen die er aan meewerkten. Maar vooral zo goed omdat alle audiovisuele middelen zo perfect worden ingezet om het verhaal te verbeelden. De animaties van Hisko Hulsing zijn bewegende schilderijen die alleen al het bekijken waard zijn.
10 Diary of a Teenage Girl (Marielle Heller) — Ik wou dat ik deze film gezien had toen ik vijftien was. Over seksuele ontdekkingen, fouten die een individu niet breken maar vormen, zonder moralistisch te zijn. En met de seventies-kleuren en animaties van Sara Gunnarsdóttir bovendien een visueel feestje.

Honorable mentions: Tussen 10 en 12, Victoria, WERK

Mariska Graveland

1 The Duke of Burgundy (Peter Strickland)
2 The Lobster (Yorgos Lanthimos)
3 Réalité (Quentin Dupieux)
4 Ex Machina (Alex Garland)
5 Turist (Ruben Östlund)
6 Those Who Feel the Fire Burning (Morgan Knibbe)
7 Inside Out (Pete Docter, Ronnie Del Carmen)
8 Ich seh, ich seh/Goodnight Mommy (Severin Fiala, Veronika Franz)
9 Atlantic. (Jan-Willem van Ewijk)
10 45 Years (Andrew Haigh)

Dana Linssen

1 More Sweetly Play the Dance (William Kentridge) — Een 45 lange videofries van William Kentridge speciaal gemaakt voor de tentoonstelling If we Ever Get to Heaven in EYE, een 15 minuten durende danse macabre, vluchtelingenstroom en rouwprocessie ineen. Een houtskoolzwarte skelettendans die de dagen van voor de cinema verbindt aan een alomvattende ervaring die we alleen maar de toekomst van film kunnen noemen.
2 Mad Max: Fury Road (George Miller) — Olie, water, moedermelk en kogels, meer is er niet nodig in deze zo goed als plotloze, maar onverwacht feministische spektakeldystopie verpakt in uitbundige dieselpunkesthetiek.
3 In alfabetische volgorde films uit 2014 die pas in 2015 in de Nederlandse bioscopen werden uitgebracht: Adieu au langage (Jean-Luc Godard), Citizenfour (Laura Poitras), Jauja (Lisandro Alonso), Pasolini (Abel Ferrara), Phoenix (Christian Petzold), A Pigeon Sat on a Branch Reflecting on Existence (Roy Andersson), Timbuktu (Abderrahmane Sissako), of nog ouder: Hard To Be a God (Aleksei German, 2013), Marketa Lazarová (Frantisek Vlácil, 1967).
4 Taxi Teheran (Jafar Panahi) — Rebellen rijden auto. Wie zijn eigen vervoermiddel heeft is alleen onderworpen aan de horizon. Taxi Teheran herinnert ons er daarenboven nog eens aan dat ook films, dromen en ontmoetingen zulke bevrijdende vehikels zijn voor de geestkracht van de mens. In de laatste scène van de film strooit hij niet alleen zand in de ogen van de Iraanse censor, maar scherpt ook de blik van de Westerse toeschouwer die de alomtegenwoordigheid van camera’s en beelden misschien wel ietsje teveel voor lief neemt.
5 El club (Pablo Larraín) — Metafysische rechtbankthriller waarin niemand zuiver op de graat is, maar geen wet, geen straf die ze kan pakken. Het eeuwigdurende vagevuur van hun verbanning heeft ze ongrijpbaar gemaakt. Als ze zich maar gedeisd houden dan hebben ze niets te vrezen. Waarschijnlijk niet eens van God zelf, in wie ze zo te zien het geloof al lang verloren zijn. Wat rest is het ritueel.
6 Afternoon (Tsai Ming-liang) — Gesprek tussen regisseur Tsai en zijn muze Lee Kang-sheng. Tsai voelt dat hij niet meer lag zal leven. Hij is moe. En hij wil nog een keer net zo eerlijk zijn voor de camera als hij altijd van zijn hoofdrolspeler heeft gevraagd. De stille, onvoorwaardelijke liefde tussen beide mannen is voelbaar en onuitgesproken. Het voorbijgaan van de tijd in het licht in het kader brengt een gevoel van melancholieke berusting. Zonsondergang brengt een glimp van dood en duisternis. Maar ook de dood is slechts een voorbijgaand stadium, net als het leven zelf, want Tsai gelooft dat ze elkaar in een volgend leven weer zullen ontmoeten. Lee grapt dat in dat geval hij de regisseur zal zijn en Tsai de acteur. Zo mooi. Zo intens. Reinigende tranen bij gehuild. Staat gewoon op YouTube.
7 The Lobster (Yorgos Lanthimos) — Absurdistische satire over wat ieder van ons het meest aan het hart gaat: de liefde.
8 Those Who Feel the Fire Burning (Morgan Knibbe) — “Vluchtelingen zijn net geesten. Ze komen uit de hel en zijn in het vagevuur gestrand”, aldus regisseur Morgan Knibbe. Zou nog een paar jaar in de bioscopen mogen blijven draaien. Essentiële film.
9 In alfabetische volgorde films uit 2015 die nog niet in Nederland te zien zijn geweest: The Assassin (Hou Hsiao-hsien), Cemetry of Splendour (Apichatpong Weerasethakul), Counting (Jem Cohen), Francofonia (Aleksander Sokoerov).
10 Son of Saul (Laszlo Nemes) — Ook het Amerikaanse tv-duo (van de thumbs up en thumbs down) Roger Ebert en Gene Siskel stelde in de hoogtijdagen van hun show hun jaarlijstjes samen. In 1985 zette Siskel Claude Lanzmanns Shoah op 1 en weigerde Ebert de film in een rangorde onder te brengen omdat hij het niet gepast vond om de film met andere films te vergelijken. Iets dergelijks is er met Son of Saul aan de hand. Het is een film die zich vooralsnog aan alle categorisering en echte normering onttrekt. Of hij net zo invloedrijk zal blijken als Shoah hangt ook af van hoe wij mensen ons het komende jaar gaan gedragen. Gaan we bommen gooien of mensen begraven? Volgen we de wetten van god of de staat of van ons hart? Zijn we Creon of Antigone?

Ronald Rovers

1 Hard To Be a God (Aleksei German) — Van het treurige besef dat je als god machteloos moet toezien hoe de mensheid er een zooi van maakt en dat een Verlichting uit het verleden geen garanties voor de toekomst biedt, maakte German tot z’n laatste zucht deze ontzagwekkende film.
2 Mad Max: Fury Road (George Miller) — Een fantastische op benzine gestookte dance macabre waarin de hele wereld in beweging is. Ook al is die dood.
3 The Lobster (Yorgos Lanthimos) — Hardcore Lanthimos-fans zullen misschien de bizarre uitwassen missen van Dogtooth en Alps maar de Griek is hier in topvorm door van deze komische kritiek op de stelletjesmaatschappij ook een ontroerend liefdesverhaal te maken.
4 Citizenfour (Laura Poitras) — Had Orwell het verzonnen, dan was het literatuur geworden. Dankzij Snowdens lef en Poitras’ camera weten we dat het realiteit is.
5 The Look of Silence (Joshua Oppenheimer) — Steeds denk je: dit kan niet waar zijn. Maar het is wel waar. En Oppenheimer staat er bij, met een camera.
6 Blade Runner: The Final Cut (Ridley Scott) — Scifiklassieker heeft niks aan kracht verloren.
7 Jauja (Lisandro Alonso) — Verdwalen op weg naar het paradijs is het stof waar meer films van gemaakt worden. Alleen niet vaak zo goed als hier.
8 Carol (Todd Haynes) — Film is kijken, zeker. Maar Todd Haynes is een van die weinige makers die een film op je huid kunnen laten voelen. Alsof iemand zachtjes achter je oor blaast.
9 Birdman (Alejandro González Iñárritu) — Met minder weltschmerz dan Babel en Biutiful maar groots en meeslepend is Iñárritu’s ambitieuze backstage comedy zeker.
10 Frank (Lenny Abrahamson) — Het mag volgens de regisseur geen biografie heten, deze biografie van de Engelse stand-up comedian/muzikant Chris Sievey (1955-2010) alias Frank Sidebottom, maar eigenlijk is het de moeder van alle biografieën.