The Lobster

Reisgids voor Lanthimos-land

The Lobster. Illustratie: Sissi Cao

In de wereld van Yorgos Lanthimos veranderen eenzame mensen in honden, en doen ze spelletjes met wel heel vreemde regels. De wildernis is altijd dichtbij, ook in The Lobster, waar maar één regel geldt: daten of sterven. Een reisgids voor Lanthimos-land.

In Yorgos Lanthimos’ nieuwste, fantastische film The Lobster (Juryprijs Cannes) krijgen vrijgezellen, ver weggestopt in een hotel in de bossen, een maand de tijd om onder de gasten een nieuwe partner te vinden. Zo niet, dan zullen ze in een dier naar keuze veranderen.

Colin Farrell is uitstekend gecast als de flegmatieke, lichtgekwelde David die zich geheel overlevert aan de curieuze regels die in het hotel schijnen te gelden. Zijn broer is al in een dier veranderd en hem dreigt hetzelfde lot als hij niet aan de vrouw komt. Hij kan de deadline nog een paar dagen rekken door te jagen op de verwilderde loners die in de omringende bossen ronddwalen.

De Griekse regisseur Lanthimos bouwt in zijn eerste Engels gesproken film opnieuw een wrede, vreemd-vertrouwde wereld met een eigen logica, waarin alles een slag gedraaid is. Dit is wat de bezoeker van Lanthimos’ Eenzame Nieuwe Wereld op zijn pad tegenkomt:

Verplichte liefde
In Lanthimos’ alternatieve realiteit is eenzaamheid taboe. In The Lobster worden vrijgezellen zwaar gestraft. Alps draait om een groepje mensen dat kan worden ingehuurd om de plaats van iemands overleden zoon of dochter in te nemen, en zo het gat te vullen dat ze achterlieten. Rouw, verdriet of eenzaamheid worden geëlimineerd. Voor verwarrende emoties moet je naar de wildernis, net als in Aldous Huxley’s Brave New World waarin het wildeman John is die ‘het recht om ongelukkig te zijn’ opeist. Mensen die hun tijd alleen doorbrengen zijn abnormaal. Antisocialen worden naar eilanden verbannen. The Lobster borduurt hierop voort door ook de loners te volgen die het hotel uit zijn gevlucht en in de donkere bossen illegaal hun ongelukkige leven voortzetten. En ook daar gelden strenge regels.

Hier raakt de film ook aan The Invasion of the Body Snatchers (Don Siegel, 1956), die deze maand opnieuw wordt uitgebracht. In deze sf-klassieker kiest Dr. Bennell, de enige die nog niet in een volgzame kloon is getransformeerd, voor een leven met liefde, waanzin, zelfs pijn. Want hij is ervan overtuigd dat als je die ervaringen uitbant, je ophoudt een volledig mens te zijn. Een gekloonde psychiater die geheel in de pas loopt, is een andere mening toegedaan: “Er is geen behoefte aan liefde of emotie. Liefde, ambitie, verlangen, geloof – zonder is het leven zo veel simpeler.” Lanthimos laat zien wat er gebeurt als die liefde verplicht wordt.

Dieren
In Lanthimos’ wereld is er amper verschil tussen mens en dier. In Dogtooth, over een gezin waarvan de bijna volwassen kinderen nooit buiten komen, denken de wereldvreemde kinderen dat ze een hondentand hebben. Hun ouders hebben hen wijsgemaakt dat ze pas de buitenwereld in mogen als deze tand uitvalt. De vader gaat ver in het optrekken van de waanwereld voor zijn kinderen. Ergens in de film smeert de vader zich in met bloed om een ongeluk met een ‘wild dier’ te fingeren. Dat wilde dier blijkt een kat, die hij “het meest gevaarlijke dier ter wereld” noemt. De kinderen blaffen op vier armen en benen om de katten op afstand te houden.

Ook in The Lobster is er een link tussen straf en ‘dierlijkheid’. De broer van hoofdpersoon David verandert in een hond omdat hij geen nieuwe geliefde heeft kunnen vinden. Farrell kiest ervoor om in een kreeft te veranderen als hij onverhoopt vrijgezel blijft, want “kreeften leven lang en ik hou van de zee”, argumenten die hem op hoongelach van zijn lotgenoten in het hotel komt te staan. Hun liefdeloze lichamen dreigen door deze dieren geïnfiltreerd te worden, wat je ook weer kunt zien als een variant op The Invasion of the Body Snatchers. Zelfs wie dood is kan, zoals in Alps, een vervanger voor zijn lichaam krijgen, een body swap.

Spelregels
In Kinetta, het merkwaardige debuut van Lanthimos, is een politieman geobsedeerd door spelletjes en regels, een beetje in de geest van Dogtooth, waarin het gezin er ook geheel eigen regels op nahoudt. Er zit een interne logica in deze absurde wereld, die door iedereen wordt aanvaard. Als iemand in The Lobster doodserieus beweert dat mensen die in wolven en pinguïns zijn veranderd, niet samen kunnen leven, dan wordt dat door de omstanders beaamd, als een zinnige opmerking die geheel bij hun wereldbeeld past. Iedereen kan geconditioneerd worden.

Lanthimos geeft een tikje tegen een vertrouwde situatie – mensen in een hotel, een gezin –, en laat die zo een beetje kantelen, een kleine verandering met vaak angstaanjagend effect. Hij trekt een decor op waarin het onmogelijke als waar wordt gezien en nonsens serieus wordt genomen. Veel hoeft hij daarvoor niet te veranderen, een kleine ingreep in de werkelijkheid bij aanvang van de film is genoeg om de effecten daarvan lang te laten na-ijlen. Hij laat je afvragen door welke onuitgesproken regels ons leven eigenlijk wordt geregeerd, en waarom we die klakkeloos aannemen. En hoe we ons laten knechten door groepsdruk. Lanthimos laat je inzien wat je door gedachteconditionering allemaal op de mouw gespeld kunt krijgen, een van de redenen waardoor je bij zijn films vaak zo ongemakkelijk op je stoel zit.

Ommuurde veiligheid
De personages in Lanthimos’ films leven een insulair leven, in de ommuurde wereld van het gezin of het hotel, met zijn eigen autocratische regels en onuitgesproken geheimen. Hier worden stiekem en op mechanische wijze seksgunsten uitgedeeld, zoals in The Lobster en Dogtooth. En hier barst het geweld plotseling uit, zoals bij de jacht op de loners in The Lobster of de akelige tandenbreekscène met de oudste dochter in Dogtooth. Ze probeert zo aan de fictiewereld van haar gezin te ontsnappen, terwijl in Alps de groep plaatsvervangers juist een gefabriceerde wereld probeert binnen te dringen.

Op deze eilandjes speelt iedereen een spel. Het opvoeren van toneelstukjes is hier een manier van overleven geworden. In The Lobster wordt op een podium nagespeeld hoe een man in zijn eentje aan een tafel dineert en stikt omdat hij geen partner heeft die hem redt van het ingeslikte botje – een waarschuwing voor alle vrijgezellen in de zaal. In Kinetta doet een kamermeisje van een hotel net alsof ze zichzelf wurgt, door keer op keer een scène uit een politieserie na te doen. In elke film van Lanthimos wordt ook gedanst, maar het zijn verloren dansers die we hier zien schuifelen. Of ze dragen allemaal dezelfde jurk, zoals in The Lobster, of de dansers voeren hun passen uit in een afgevlakt oord dat al zijn reliëf heeft verloren, zoals in Kinetta.

De oudste dochter uit Dogtooth is aan het eind van de film uit haar huis gevlucht door zich in de achterbak van haar vaders auto te verschuilen. De auto stopt bij zijn werk, de vader stapt uit, de dochter heeft nu de kans om te ontsnappen. Maar ze blijft in de achterbak liggen. Zolang je binnen zit, ben je veilig.