Mia madre

De filmset is werkelijker dan de realiteit in Nanni Moretti’s ontroerende Mia madre.

Met grote sensibiliteit zet de Italiaanse filmmaker Nanni Moretti het ongeloof en de verwarring over de aanstormende dood van een moeder neer. Hij maakte een zelfportret met het semi-autobiografische Mia madre, die eerder dit jaar in première ging op het filmfestival in Cannes. Niet alleen moet Moretti zijn eigen ervaringen met de dood van zijn moeder hebben meegenomen in het scenario (zij overleed tijdens de montage van zijn vorige film Habemus papam, 2011). Hij biedt ons ook het perspectief van de filmmaker, namelijk via zijn vrouwelijke alter ego Margherita (Margherita Buy). Harde cuts tussen korte, in-medias-res-scènes, benadrukken de ongerijmde rollen die de regisseuse moet spelen; het ene moment stuurt ze de filmtroepen aan, het andere moment is ze de dochter aan een sterfbed.
Margherita voelt zich ontheemd in de aanloop naar de dood van haar moeder. Realiteit, herinnering, droom en fantasie lopen door elkaar heen. Ze schrikt wakker en ontdekt dat haar huis blank staat. Dit is een droom, denk je. Maar ze is daarna zo lang met kranten en theedoeken in de weer om de boel droog te krijgen, dat je gaat twijfelen. Door de realistische stijl ervaar je de scène even geloofwaardig als denkbeeldig. Moretti laat zien dat in tijden van crisis alles imaginair aanvoelt. Buy speelt prachtig gevarieerd en gebalanceerd. Het ene moment glimlacht ze gegeneerd, het andere breekt ze, ingetogen of juist woedend. Ze maakt haar personage veelzijdig, tegenstrijdig en des te gelaagder. Als je rouwt, zwiepen je emoties immers alle kanten op.
De angst voor ziekenhuizen, de fascinatie voor cinema als medium — Mia madre past in de lijn van Moretti’s vroege, meer autobiografische films zoals het drieluik Caro diario (1993), waarin hij brommend op een Vespa zichzelf speelt, en Aprile (1998), over zijn leven als regisseur en vader. Met dezelfde openhartigheid benadert hij de onzekerheden die met de dood van la mamma gepaard gaan. Over hoe Margherita zich overbodig voelt, naast haar schijnbaar perfecte broer (subliem gespeeld door Moretti zelf). En hoe ze haar geduld verliest, als het haar moeder niet lukt om die paar stapjes naar de badkamer te lopen. De onmacht van beiden dendert door de film heen. Dit soort kleine observaties maken Mia madre zo bijzonder.
Aan de andere kant zien we de filmwereld, met een mooie rol van John Turturro als verwaande, doch charmante, Amerikaanse filmster. Hij schept op over een fictief gesprek met Stanley Kubrick. Even later zingt hij dronken ‘Bevete più latte’, het liedje uit Federico Fellini’s episode in Boccaccio ’70 (1962), waarin een gigantische Anita Ekberg de seksuele fantasieën van een christelijke moraalridder aanwakkert.
De werkelijkheid dringt zich op als Margherita hem op de filmset vraagt om een auto te besturen. De scène mislukt, omdat hij de weg niet kan zien. Zijn zicht wordt belemmerd door de camera’s, die hem vanaf de voorruit filmen. "Waarom laten jullie me dan ook zoiets stoms doen?" vraagt ze aan haar crew. "Omdat jij de regisseur bent", antwoorden zij. "De regisseur is een lul, die jullie zouden laten wegkomen met moord", verwijt ze hen en vooral zichzelf. Moretti toont hoe, als je leven op losse schroeven staat, de filmset geloofwaardiger is dan de realiteit. Doodgaan hoort er misschien bij, maar wachten tot iemand het loodje legt, is absurd. En als het je moeder is, onacceptabel.

Laura van Zuylen

Filmkrant.Live verzorgt in september een introductie bij Mia madre
Filmschuur | Haarlem
5 september 14.00 uur
Sasja Koetsier