De beste films van 2017

De beste films van het jaar volgens de redactie van de Filmkrant.

De vaakst genoemde titels dit jaar: de woedende documentaire I Am Not Your Negro, de allerliefste documentaire Visages, villages en Oscar-winnaar Moonlight. En ook bij wie hij de lijstjes niet aanvoert, kon niemand dit jaar om mother! heen.

• Joost Broeren-Huitenga

1. mother! (Darren Aronofsky)
Aronofsky giert glorieus uit de bocht en springt met zijn oerschreeuw van een film tot aan zijn knieën in de modder, de stront, de pus en het bloed van onze angstige, pre-apocalyptische tijden.
2. I Am Not Your Negro (Raoul Peck)
Portret van de zwarte Amerikaanse schrijver en burgerrechtenactivist James Baldwin, maar vooral ook een opzwepende aanklacht tegen hoe weinig er is veranderd voor zwarte Amerikanen sinds Baldwin in 1987 overleed.
3. Columbus (kogonada)
Een jongen, een meisje en modernistische architectuur. Dit speelfilmdebuut van kogonada, een van de eerste en scherpste makers van video-essays, was alleen te zien op enkele festivals (waaronder in Tiger-competitie op het IFFR), maar verdient het om in 2018 alsnog in meer bioscoopzalen te draaien.
4. Aquarius (Kleber Mendonça Filho)
Een complexe en genuanceerde karakterstudie van de koppige Clara, die verbeten strijdt tegen de hyperkapitalistische nieuwe eigenaren die haar appartementencomplex willen slopen.
5. Certain Women (Kelly Reichardt)
Een over het hoofd geziene sleutelfilm in het jaar van #MeToo en Wonder Woman, dit drieluik van losjes verbonden verhalen over vrouwen die heel goed weten wat ze willen, maar tegen de grenzen aanlopen van wat het systeem hen toestaat.

En omdat kiezen altijd moeilijk is nog vijf double bills van films die rijmen, elkaar versterken of verstoren.

Moonlight (Barry Jenkins) en Get Out (Jordan Peele)
#OscarsSoWhite is definitief verleden tijd, tonen de winnaar van vorig jaar en de grote kanshebber voor de komende editie van het prijzenfestijn, die beide scherp commentaar leveren op de zwarte ervaring.
Sieranevada (Cristi Puiu) en After the Storm (Hirokazu Kore-eda)
Van je familie moet je het maar hebben – en je kunt maar beter niet te lang met ze in een kleine ruimte opgesloten zitten.
The Square (Ruben Östlund) en Safari (Ulrich Seidl)
Twee keer prijsschieten op ogenschijnlijk gemakzuchtige doelwitten (de beeldende-kunstelite en Oostenrijkse grootwildjagers), maar Östlund en Seidl weten er scherpe maatschappelijke satire uit te wringen.
La mort de Louis XIV (Albert Serra) en Jackie (Pablo Larraín)
Willen de makers van al die slappe, opzichtig naar een Oscar hengelende biopics even goed naar deze twee tegenpolen kijken? Zo kan het dus óók.
Baby Driver (Edgar Wright) en Logan Lucky (Steven Soderbergh)
Popcornvermaak vol ronkende motoren van twee regisseurs die op een zijspoor leken te staan – Wright werd eruit geknikkerd bij Marvel en Soderbergh verkondigde zelf zijn pensioen. Beide kwamen godzijdank terug.

• Jos van der Burg

1. Loveless (Andrej Zvyagintsev)
Ontluisterend huwelijksdrama over een Russisch stel dat snel wil scheiden, omdat beiden met een nieuwe geliefde verder willen. Hun zoon is in hun nieuwe levens niet welkom en de wanhopige jongen verdwijnt spoorloos. Vlijmscherpe aanklacht tegen het egoïsme en de morele leegte in Poetins Rusland.
2. Jackie (Pablo Larraín)
Geweldig drama over het belang van beeldvorming. De kersverse weduwe Jackie Kennedy houdt zich na de moord op haar man, president John F. Kennedy, meteen bezig met hoe hij herinnerd moet worden. Onder meer met de imposante begrafenis stimuleert zij het beeld van Kennedy’s presidentschap als een unieke gebeurtenis in de wereldgeschiedenis.
3. I Am Not Your Negro (Raoul Peck)
Uit geweldig archiefmateriaal opgebouwde essayfilm over de schrijver James Baldwin en zijn scherpzinnige analyse van de verhouding tussen witte en zwarte Amerikanen. Indringend en schokkend, omdat Baldwins observaties over de materiële, psychische en mentale kloof tussen wit en zwart Amerika nog even actueel is.
4. Moonlight (Barry Jenkins)
Coming-of-age drama over een zwarte (homoseksuele) jongen vanaf zijn tiende tot eind twintiger in een kansloos sociaal milieu. Nu eens geen stereotiepen van zwarte Amerikanen, maar gelaagde personages in een drama met een sprankje hoop. Terechte Oscar-winnaar beste film.
5. In the Crosswind (Martti Helde)
Uit (zwart-wit) tableaux vivants opgebouwd drama over een vrouw in Estland, die als één van vele tienduizenden Esten in de Tweede Wereldoorlog op bevel van Stalin naar een strafkamp wordt gestuurd. De statische vorm valt schitterend samen met de gedachte dat voor de gevangenen de tijd is stil gezet.
6. American Honey (Andrea Arnold)
Vitaal beeld van Amerikaanse tieners aan de onderkant van de Amerikaanse samenleving. Ondanks alle ellende in hun levens gaan deze jongeren, die zich in leven houden met de verkoop van tijdschriften, niet kopje onder, maar vormen ze een surrogaatfamilie.
7. On Body and Soul (Ildikó Enyedi)
Opbloeiende liefde in een abattoir? Waarom ook niet? Twee werknemers in een slachthuis, die het niet van sociale vaardigheden moeten hebben, ontdekken dat ze ’s nachts dezelfde dromen hebben. Het gevolg is een tussen hemel en aarde zwevend subtiel drama over zielsverwantschap en opbloeiende liefde.
8. Une vie (Stéphane Brizé)
Zo subtiel kun je dus ook een historische roman verfilmen! In de verfilming van de eerste roman van Guy de Maupassant loopt een jonge vrouw zich in de liefde te barsten op het bedrog en cynisme van haar echtgenoot. Haar desillusie en vretende wanhoop zijn aangrijpend.
9. Visages, villages (Agnès Varda)
De zoveelste innemende film van Agnès Varda, die ook nu weer de indruk wekt dat filmen bedrieglijk eenvoudig is. Met de fotograaf JR trekt ze door Frankrijk en brengen ze een even speelse als ontroerende ode aan de ‘gewone’ mensen die ze tegenkomen. Fluitend kom je uit de bioscoop.
10. La mort de Louis XIV (Albert Serra)
Een slaapkamer en een acteerlegende: meer was er niet nodig voor een intiem kamerdrama over het stervensproces van Lodewijk XIV, die zich vrijwel de hele film in bed bevindt. Jean-Pierre Léaud speelt de vorst prachtig ingetogen en maakt aangrijpend voelbaar dat ieder mens alleen sterft.

• Hugo Emmerzael
1. American Honey (Andrea Arnold)
I ain’t got no type / This the only cinema I like / You ain’t got no life / If you don’t wanna watch American Honey every night.
2. Daughters of the Dust (Julie Dash)
Geen wonder dat Beyoncé en Kahlil Joseph zich vorig jaar voor de filmversie van Lemonade lieten inspireren door dit lyrische meesterwerk. Mede dankzij hun visuele album kwam Julie Dash’ haast vergeten klassieker uit 1991 terug in de bioscoop. Daughters of the Dust op groot scherm zien was als de taal van cinema opnieuw ontdekken.
3. Visages, villages (Agnès Varda en JR)
Ook al gaan ze achteruit, je kan de ogen van Agnès Varda alleen maar benijden als je Visages, villages ziet. Wat een ongedwongen, oprechte en creatieve blik heeft zij op de wereld. En wat een geschenk dat ze die nog met ons deelt in deze zachtaardige documentaire over de ongrijpbare waarde van mooie beelden.
4. Moonlight (Barry Jenkins)
Masculiniteit wordt zelden zo teder en genuanceerd verbeeldt als in Moonlight, een monumentale film met zwarte homoseksuelen in de hoofdrol die het mainstream discourse over representatie voorgoed heeft verandert.
5. I Am Not Your Negro (Raoul Peck)
De film die je na Moonlight moet zien. Haïtiaans filmmaker Raoul Peck laat James Baldwins tijdloze observaties over ras in Amerika resoneren in een verfilming van onafgemaakt boek Remember This House. I Am Not Your Negro laat zien en horen wat voor een begenadigd spreker, denker, schrijver en filmcriticus Baldwin was.
6. 120 BPM (Robin Campillo)
Dat scenarist, regisseur en editor Robin Campillo uit zijn eigen ervaring als ACT UP-activist put voel je in dit drama over Franse aidsactivisten uit de jaren negentig. Het ontroerende 120 BPM vangt de politieke urgentie en de menselijke emotie achter die beweging met een bijzondere oprechtheid.
7. Nocturama (Bertrand Bonello)
Jongeren plannen aanslagen in Parijs. Het wie, het wat en het waar zijn er. Alleen het waarom ontbreekt in deze enerverende genredeconstructie van Bertrand Bonello die dankzij EYE’s ‘Previously Unreleased’ de Nederlandse bioscoopen nog net haalde.
8. Personal Shopper (Olivier Assayas)
De personal shopper gespeeld door Kristen Stewart ziet schermen, frames en apparaten als voorportalen naar de geestenwereld. Zo geeft Olivier Assayas met Personal Shopper een bovennatuurlijke lezing van zijn oeuvre, waarin de menselijke interactie met media altijd een belangrijke rol speelt.
9. Good Time (Ben en Josh Safdie)
Een in neon gegoten, LSD slurpende thriller met een meesterlijke Robert Pattinson bevestigt wat ik al jaren vermoedde: de Safdie-broers komen genrecinema wakker schudden.
10. Detroit (Kathryn Bigelow)
Dit is een problematische film. Dat heeft net zo zeer met het gebrekkige scenario van Mark Boal te maken als met de regisseur die het heeft verfilmd. Kathryn Bigelows nieuwste is ook de meest heftige film die ik dit jaar zag. En in retrospect is het de film die me het meest heeft doen nadenken over de gecompliceerde relatie tussen regisseur en publiek, en de manier waarop die zich verhouden tot het onderwerp van een film.

Eervolle vermeldingen
I Love Dick | De beste serie over vrouwen, door vrouwen met vrouwelijke kunst, maar zeker niet alleen voor vrouwen. Jill Soloway maakte een aanstekelijk, urgent en oprecht manifest over obsessie, vrijheid en seksuele en creatieve expressie. I <3 I LOVE DICK.
Twin Peaks: The Return (David Lynch) | Met atoombommen, Nine Inch Nails en Kyle MacLachlan als een metafysische Jacques Tati maakt David Lynch na vijfentwintig jaar van Twin Peaks weer net zo’n feest van herkenning als vervreemding
Harbour (Stefanie Kolk) | De beste Nederlandse film van 2017 is deze NTR Kort! die in een gering aantal shots de ongelijke positie van immigranten weet te verbeelden. Stefanie Kolk maakt hier de nodige stappen om een van de beste Nederlandse filmmakers te worden.

• Sacha Gertsik

1. American Honey (Andrea Arnold)
Een zintuigelijke ervaring! Oprecht, écht en ook nog eens romantisch (want de American Nightmare is net zo goed romantiek als haar dromerige tegenhanger). Een film die niet alleen maanden mijn muziekconsumptie, maar ook mijn beleving van de wereld beheerste. Hulde aan Andrea Arnold, die ons dit jaar ook nog haar afleveringen van I Love Dick cadeau deed.
2. I Love Dick — ‘A Short History of Weird Girls’ (Jill Soloway)
Deze aflevering vormt een manifest binnen de serie die Transparent-showrunner Jill Soloway maakte naar het feministische manifest van Chris Kraus. Een manifest over het vrouwelijke verlangen, dat nog altijd zo taboe is. Maar eigenlijk: over haar recht van spreken. “Dear Dick, I will not be muzzled”, schrijft hoofdpersoon Chris aan haar object van verlangen. Hear hear.
3. Amor (Isabel Lamberti)
Een korte film van Nederlandse bodem, van een jonge en erg veelbelovende maker. Fragmenten uit het leven van tienermeisjes in een grote stad. Met indrukwekkend spel van een cast aan non-acteurs. Maar vooral (grappig, pijnlijk) herkenbaar. Laten we hopen dat we snel weer nieuw werk van Lamberti mogen zien!
4. Visages, villages (Agnès Varda & JR)
De liefste film van het jaar. Schijnbaar over een kunstproject dat Nouvelle Vague-grootheid Agnès Varda en kunstenaar JR samen ondernemen, maar eigenlijk over zo veel meer: vriendschap, generaties, oprechte aandacht voor elkaar. Over compassie. Alles wat we nodig hebben in donkere tijden.
5. The Fits (Anna Rose Holmer‎)
Een mysterieus en spannend debuut, dat je niet helemaal kunt duiden maar dat in zijn keuze voor arena, hoofdpersoon en vertelling verrast en bijblijft. Holmer verbeeldt de horror van adolescentie op zo’n subtiele manier dat het nooit als horror voelt. Met een fenomenale Royalty Hightower in de hoofdrol.
6. Detroit (Kathryn Bigelow)
Bigelow neemt weer een politiek gevoelige gebeurtenis uit de Amerikaanse geschiedenis in haar vizier. Mag een blanke maker zwarte thematiek vastleggen? De film is inderdaad moreel discutabel, maar ook pure cinema die je bijna ongemerkt bij de strot grijpt en niet meer loslaat. Met thematiek die juist nu zo belangrijk is.
7. Girls – ‘American Bitch’ (Richard Shepard)
Voordat #MeToo losbarstte, voordat de vieze geheimpjes rondom de masturbatiegewoontes van Louis CK publiek domein werden, toonde deze aflevering van Girls hoe subtiel machtspatronen tussen (machtige) mannen en (minder machtige) vrouwen (in professionele relaties) werken. De complexiteit van deze situatie niet schuwend, houdt deze aflevering exact de juiste balans: dit gaat niet over seks, dit gaat over macht.
8. Moonlight (Barry Jenkins)
Met de winst van de Oscar voor beste film (die heel even niet naar de rechtmatige eigenaar leek te gaan in de legendarische blunder tijdens de uitreiking) is dit een van de belangrijkste gebeurtenissen van dit filmjaar. En terecht: een prachtig verhaal, op het juiste moment prachtig verfilmd door de juiste regisseur.
9. 20th Century Women (Mike Mills)
Het verhaal van de drie generaties vrouwen in het leven van de hoofdpersoon. Een warm bad, in het jaar dat ik zo verlangde naar vrouwelijke narratieven. Gevat en scherp; liefdevol en lief. Annette Benning for president!
10. Raw (Julia Ducournau)
Een film die mijn favoriete essay van dit jaar echoot: Claire Dederers ‘What do we do with the art of monstrous men?’. Wanneer is het de beurt aan de vrouw om hét monster te zijn?

En The Beguiled, voor de geuzennaam waar ik zo blij mee ben dat ik deze met trots draag.

• Mariska Graveland

1. Moonlight (Barry Jenkins)
Verbeeldt op ontroerend wijze hoe een jongen zich uit pure noodzaak een identiteit aanmeet die niet bij hem past. “At some point you’ve got to decide who you wanna be”, zegt mentor Juan. Als een soort overlevingsmechanisme moet hij tegen zichzelf zeggen: “Ik bepaal zelf wie ik wil zijn, niet de slechte omstandigheden.” Maar dan komt er een moment in je leven dat je niet aan dat zelfgecreëerde beeld kan voldoen.
2. The Square (Ruben Östlund)
Empathie kent zo zijn grenzen, laat Östlund op hilarische, confronterende wijze zien in zijn demasqué van veilig engagement en, in het kielzog daarvan, gelijk ook maar de hele kunstwereld.
3. I Am Not Your Negro (Raoul Peck)
Essentiële, lucide documentaire om Black Lives Matter echt goed te begrijpen en ook om bij jezelf naar binnen te kijken, via de brille van James Baldwin.
4. The Killing of a Sacred Deer (Yorgos Lanthimos)
Bedreiging komt in vele vormen en Lanthimos heeft een bijzonder vreemde vorm gevonden.
5. American Honey (Andrea Arnold)
Wat een energie. En wat een treurnis. Een explosief mengsel dat outcasts in Amerika een stem geeft.
6. Raw (Julia Ducournau)
Kannibalisme is nog nooit zo origineel gebruikt als in deze door een Française geregisseerde, vormvernieuwende, sardonische horror.
7. Get Out (Jordan Peele)
Ook sardonisch in alle opzichten en baanbrekend in de verbeelding van witte hypocrisie.
8. Visages, villages (Agnès Varda)
Met de speelse blik van Agnès Varda zou je zelf elke dag wel om je heen willen kijken.
9. The Handmaiden (Park Chan-wook)
Zo stijlvol zie je erotiek zelden.
10. La région salvaje (Amat Escalante)
Een van de vreemdste genremixen van het jaar, deels sociaal-realistisch maar ook met een glansrol voor een wezen met tentakels dat een vrouw tot seksuele vervoering weet te brengen.

• Dana Linssen

1. Wonder Woman (Patty Jenkins)
De filmwereld had Wonder Woman nodig in 2017 — niet de Wonder Woman uit de Justice League die er helaas weer ter meerdere glorie van de mannelijke superhelden was, en door de camera onder haar rokje werd gekeken, maar die van Patty Jenkins die autonoom is en haar zwaard in haar avondjurk draagt.
2. Fever Room (Apichatpong Weerasethakul, gezien: Volksbühne Berlijn) & Carne y arena (Alejandro González Iñárritu, gezien: Prada Foundation Milaan)
Hou de (inter)nationale kalender in de gaten voor deze beste voorbeelden van wat het filmische buiten de bioscoopzalen te bieden heeft, want hun speelduur is nog niet voorbij: een lichtprojectie die van de toeschouwer een filmscherm maakt en je meeneemt tot in het universum en Plato’s grot; en een immersieve virtual reality-installatie waarin je speler (maar geen gamer) wordt in een verhaal over illegale grensoverschrijdingen tussen Mexico en de Verenigde Staten.
3. Visages, villages (Agnès Varda & JR)
4. Un beau soleil intérieur (Claire Denis)
5. I Am Not Your Negro (Raoul Peck)
6. Good Time (Josh & Bennie Safdie)
7. Twin Peaks: The Return (David Lynch)
Ok, eerlijk is eerlijk, pas 4 afleveringen gezien, maar WOW!
8. Poesía sin fin (Alejandro Jodorowsky)
9. Wormwood (Errol Morris)
10. On Body and Soul (Ildikó Enyedi)

2017 was een geweldig filmjaar. En een geweldig filmjaar voor vrouwelijke regisseurs. Andere films die ik in 2017 zag en die geen plek in deze top 10 vonden, soms omdat ze volgend jaar pas in de filmtheaters komen, maar altijd films (of filmische projecten) die ik graag nog een keertje zou willen zien, hier en nu, omdat ze goed waren met hoofd en hart: American Honey (Andrea Arnold); Aquarius (Kleber Mendonça Filho); Certain Women (Kelly Reichardt); Dawson City: Frozen Time (Bill Morrison); Get Out (Jordan Peele); Jackie (Pablo Larraín); The Killing of a Sacred Deer (Yorgos Lanthimos); Loveless (Andrei Zvagintsjev); Manifesto + In the Land of Drought (Julian Rosefeldt); Moonlight (Barry Jenkins); The Orb (Christoph Girardet); Paterson (Jim Jarmusch); Raw (Julia Ducournau); Shadow World + Blue Orchids + Raymond Tallis on Tickling + Everyday Words Disappear (Johan Grimonprez); Sleep Has Her House (Scott Barley); SOL (Kurt Hentschläger); The Square (Ruben Östlund); Western (Valeska Grisebach); You Were Never Really Here (Lynne Ramsay); Zama (Lucrecia Martel). En dan nog zoveel niet gezien, waaronder Thor: Ragnarok, die als ik alle aanbevelingen kan geloven ook zeker in mijn lijstje had moeten terechtkomen.

• Ronald Rovers
1. mother! (Darren Aronofsky)
2. La region salvaje (Amat Escalante)
3. American Honey (Andrea Arnold)
4. Nocturama (Bertrand Bonello)
5. Un beau soleil intérieur (Claire Denis)
6. The Square (Ruben Östlund)
7. I Am Not Your Negro (Raoul Peck)
8. To Stay Alive – A Method (Erik Lieshout, Arno Hagers en Reinier van Brummelen)
9. Sieranevada (Cristi Puiu)
10. Moonlight (Barry Jenkins)