Wonder Woman
Verbaasde amazone
Wonder Woman is een actiefilm gericht op vrouwen; een superheldenfilm met een super-heldin. Deze prachtige, soevereine amazone heeft een heilige missie: het beschermen van de mensheid. Maar hoe feministisch is de film eigenlijk?
Ik ben een seksist. Natuurlijk kijk ik graag films waarin mannen voorkomen. Films waarin mannen protagonist zijn. Of antagonist, love interest, BFF. Maar misschien kijk ik nog wel liever naar films over vrouwen. Misschien geeft een vrouwelijke hoofdrolspeler me wel meer toegang tot het verhaal, kan ik me makkelijker met haar dan met hem identificeren. Het was helemaal niet mijn bedoeling geweest om vrouwen te tellen in de trailers voorafgaand aan Guardians of the Galaxy Vol. 2. Maar in de wervelwind van machismo die op me afkwam, ging het vanzelf. Het echte tellen gebeurde achteraf, op IMDb. Pirates of the Caribbean: Salazar’s Revenge scoorde het belabberdst: van de eerste vijftien acteurs op de credit roll zijn er slechts drie vrouw. War for the Planet of the Apes kwam er het best vanaf: zes vrouwen tegenover negen mannen.
Goed, kun je denken, dit zijn dan ook actiefilms. Maar zijn actiefilms – naast kinderfilms – niet oververtegenwoordigd in de grote bioscopen, die het gros van de filmliefhebbers bedienen? In de lijst met best bezochte films van Nederland bestaat, op het moment van schrijven, de top drie uit actiefilms. Op nummer één staat King Arthur: Legend of the Sword. Ik kijk op IMDb: onder de eerste vijftien acteurs van deze film zijn twee vrouwen. Ik herhaal het maar even voor het effect: dat zijn twee vrouwen tegenover dertien mannen.
Ik probeer maar te zeggen: met zijn vrouwelijke protagonist is Wonder Woman, een van de belangrijkste high budget-films van deze zomer, een uitzondering. Wonder Woman is een actiefilm gericht op vrouwen; een superheldenfilm met een superheldin. Een film met een meerderheid van vrouwen in de belangrijkste rollen (negen van de vijftien) en een vrouwelijke regisseur. Ik probeer maar te zeggen: dat is niet niks. Vrouwelijke regisseurs krijgen trouwens vrijwel nooit een project van dit kaliber toevertrouwd. Vóór Wonder Woman maakte Patty Jenkins slechts één speelfilm: het Oscar-winnende Monster uit 2003. Ze behoort daarmee tot het clubje vrouwelijke regisseurs dat na een of meerdere successen in het vagevuur van de B-televisie belandde. Waarom dat zoveel vrouwelijke regisseurs overkomt, is een kwestie waar ik me graag nog eens over zou buigen. Maar dat terzijde.
Maak je een film als deze, een film die nota bene Wonder Woman héét, dan ontkom je niet aan een feministische connotatie. Maar hoe feministisch is de film eigenlijk?
Kogelwerende armbanden
Wonder Woman is een oorsprongsverhaal dat weliswaar in het heden begint maar weldra teruggaat in de tijd, naar de jeugd van Diana Prince, de superheldin uit de titel. Op het eiland Themyscira leeft Diana in een samenleving van amazones, prachtig, sterk en soeverein, zo geschapen door Zeus zelf. In dit tijdloze universum, dat parallel loopt aan de werkelijkheid zoals wij die beleven, hebben zij een heilige missie: het beschermen van de mensheid. Zoals zoveel superhelden (in spe) heeft Diana een one-track mind. Haar enige interesse is krijger zijn in de strijd tegen het kwaad. Haar doel wordt concreter wanneer er een man op het eiland opduikt: een Amerikaan genaamd Steve. Steve vertelt Diana over de oorlog die in zijn wereld wordt uitgevochten. Diana pakt haar arsenaal aan wapens/accessoires in – zwaard, schild, tiara, kogelwerende armbanden, lasso of truth – en trekt samen met Steve ten strijde, de loopgraven van de Great War in.
Onder de naam Pop Culture Detective maakt Jonathan McIntosh video-essays waarin hij tendensen in de popcultuur aan het licht brengt. In zijn meest recente filmpje ontrafelt hij een populair plotcliché in sciencefictionfilms, door hem ‘born sexy yesterday‘ (BSY) genoemd. De spil van dit cliché is een vrouwelijk personage dat zeer aantrekkelijk maar – om de een of andere magische reden – zeer naïef (born yesterday) is. Ze is een zeemeermin op het vasteland (Splash), een buitenaards wezen op aarde (My Stepmother Is an Alien), een androïde (The Fifth Element) of een algoritme (TRON: Legacy). Haar tegenspeler – de protagonist – is een doorsnee man die door de aantrekkelijke vrouw wordt aanbeden, puur vanwege het feit dat ze geen vergelijkingsmateriaal heeft. Het BSY-cliché drijft op het idee dat deze vrouw sexy is omdát ze kinderlijk en onwetend is. Ze is een mannenfantasie.
Op het moment dat Diana Steve ontmoet, hebben we de felheid gezien waarmee ze vecht. We hebben gezien hoe ze het opnam tegen haar machtige moeder en we weten hoe hoog het heilige vuur in haar oplaait om te strijden voor het juiste. Maar wanneer Steve zijn ogen opendoet, zien we een blik in haar ogen die we niet eerder zagen. Ze kirt: “You’re a man!” Hoewel het Steve is die in de magische omgeving van Themyscira als een vis op het droge is, is het Diana die van de ene verbazing in de andere valt als Steve haar over de wereld van de mensen vertelt. En ze is niet alleen verbaasd, ze is ook kinderlijk koppig, soms op het irritante af. Als ze voor het eerst sneeuw ziet vallen, gaan haar ogen wijd open: “It’s magical!” Er is zelfs een scène waarin Diana, gewapend met schild en zwaard, worstelt om een draaideur door te gaan, precies zoals de ex-zeemeermin in Splash. Wonder Woman is, kortom, born sexy yesterday.
Bevrijdend
McIntosh’ ontmaskering van het BSY-cliché is een eyeopener. Het is belangrijk om te weten dat deze trope een mannenfantasie is, een nogal seksistische, en dat scenarioschrijvers deze keer op keer herhalen. Tegelijkertijd vind ik het oké dat er zulke mannenfantasieën bestaan, zoals ik het ook oké vind dat er vrouwenfantasieën bestaan, zolang we ons realiseren dat de werkelijkheid complexer in elkaar zit.
Dat gezegd hebbende: in Wonder Woman, zo expliciet een film die vrouwen en feministen tegemoet wil komen, voelt het BSY-cliché misplaatst. Het wringt vooral in het begin, wanneer Steve net in het verhaal is geïntroduceerd. Belichaamd door de grappige en sympathieke Chris Pine is het makkelijker om je met zijn personage te identificeren dan met de al te serieuze, al te naïeve, bovenmenselijke Diana. Het wringt dat deze charmante average Joe de show lijkt te gaan stelen juist omdát hij een average Joe is. Maar gelukkig keert het tij.
Diana wordt gespeeld door Gal Gadot. Met een verleden in het Miss Universe-circuit én het Israëlische leger heeft Gadot precies de juiste papieren om de rol van Wonder Woman in te vullen. Belangrijker is dat ze van haar een warme en zachtaardige superheldin maakt. Omdat Diana in alle opzichten exotisch is, van haar accent tot haar constante verwondering, blijft het lastiger je met haar te identificeren dan met doorsnee Steve. Gelukkig geeft Pine Gadot alle ruimte om de kijker voor zich te winnen. En dan zijn er nog de actiescènes. Wanneer Steve en Diana in een Londens steegje worden aangevallen, probeert hij haar te beschermen door voor haar te gaan staan. Daar, letterlijk in zijn schaduw, weert Diana onverwacht een kogel af met haar magische polsband. Steve’s verbazing zorgt voor een oprecht emancipatoir moment, zoals de film er vele kent. De scène waarin Wonder Woman voor het eerst in vol ornaat ten strijde trekt, is bevrijdend en ontroerend, vrij van vals sentiment en werkelijk verdiend.
Fantastisch imperfect
Er valt me nog iets op wanneer ik vrouwen turf in de cast van Wonder Woman. Zeker, de actrices zijn met meer. Maar als ik kijk naar het sóórt rollen dat zij spelen, dan realiseer ik me dat de film in nog een ander hardnekkig cliché trapt, namelijk dat van de geromantiseerde mannenvriendschap: de bromance. Toegegeven, de maatschappij van sterke vrouwen aan het begin van de film is een zeldzaamheid op het witte doek. Maar deze samenleving gaat meer over politiek dan over vriendschap, en wordt dan ook nooit echt interessant of herkenbaar. De vrolijke bende kerels die Steve later bij elkaar scharrelt, is daarentegen een schoolvoorbeeld van het soort vriendschap waarvoor de hashtag squad goals is uitgevonden. Deze mannen zijn grappig, onaangepast, sympathiek en fantastisch imperfect. Ze treuren, lachen, twijfelen en geven om elkaar. Ze zijn écht, en de relaties die Diana met hen aangaat zijn dat ook: écht. Dit is – #squadgoals – het soort vriendschap dat je wil. Dat Diana zo’n band wel met mannen aangaat, maar met geen enkele vrouw, bevestigt de misplaatste veronderstelling dat vrouwenvriendschappen saai of onoprecht zouden zijn. En dat terwijl een van de leukste personages uit de film een vrouw is: de guitige Etta Candy. In de originele strips is Etta Diana’s beste vriendin; in de film staat ze min of meer op zichzelf.
Is Wonder Woman een geslaagde film? Ja. Feministisch? Ja, in de kern wel. De eerdergenoemde scène waarin Diana met het moderne fenomeen van de draaideur worstelt, is weliswaar klassiek BSY maar óók een van de grappigste scènes uit de film. Juist omdat de magische protagonist, een superheldin nota bene, hier zo menselijk is. En dan is er nog het moment dat Steve en Diana een vergadering binnenlopen. “Een vrouw!”, mompelen de aanwezigen – uiteraard louter mannen – geschokt. Wanneer Diana wordt gesommeerd de zaal te verlaten, is niet alleen zij maar ook het filmpubliek born yesterday. Het idee dat een vrouw niet dezelfde rechten heeft als een man wordt hier absurd, iets wat de kijker net zozeer verbaast als Diana. Dit zijn de krenten in de pap: de momenten dat we door de ogen van de protagonist kijken en hetzelfde zien als zij.