Un beau soleil intérieur

Claire Denis’ tragikomedie Un beau soleil intérieur is geïnspireerd op Roland Barthes’ Uit de taal van een verliefde, dat de verwarrende emoties beschrijft die zich bij de liefde aandienen. Juliette Binoche als kunstenares op zoek naar de ware.

Ze is de vijftig gepasseerd en vreest dat haar liefdesleven voorbij is. Isabelle, kunstenares uit Parijs en gespeeld door Juliette Binoche, scharrelt nog wel met mannen, maar een echte liefde zit er niet tussen. Dus probeert ze het maar met een getrouwde, botte bankier die de ober bazig om glutenvrije olijven vraagt en met een overmatig drinkende acteur in scheiding. Ook haar ex-man, met wie ze een tienjarige dochter heeft, blijft nog wel eens spontaan overnachten.

Claire Denis (Beau travail, 1999) laat ons onder stemmige jazz van Tindersticks naar Isabelle kijken met mededogen en onbegrip. Vaak zou je haar willen toeschreeuwen: doe het niet, stop met die man, kies voor jezelf, alleen zijn is niet erg. Maar de liefde luistert niet naar advies. Die golf aan verwarrende emoties heeft Roland Barthes op formidabele wijze op alfabet gerangschikt in Uit de taal van een verliefde, waarop de tragikomedie Un beau soleil intérieur geïnspireerd is.

Aantasting
Denis werkt het hele scala aan onhandige seks en ongemakkelijke gesprekken af, als een illustratie bij het boek van Barthes, de Franse filosoof die subtiel de gevoelens van de liefde opsomt: zoals de ‘aantasting’ van die liefde, vaak een onbeduidend incident dat het goede beeld van de ander laat kapseizen. Of de ‘afbakening’: de depressieve zones tussen momenten van genot die tussen haakjes worden gezet alsof ze niet bestaan. Of ‘bevestiging’: het fenomeen dat je ondanks twijfels en gevoelens van wanhoop voortdurend benadrukt dat de liefde iets waardevols is.

Onder het lemma ‘gesetteld’ gaat hij dieper in op het verlangen naar een structuur om in te wonen, om te settelen. Als je dat niet bent, kun je je buitengesloten voelen en juist nijd en spotlust voelen voor degenen die wel gesetteld zijn. Zo roept de bejubelde liefde tegelijk de meest duistere gevoelens op.

Zo ook bij Isabelle. Zij wil zich, net zoals de meeste mensen, ‘voor het leven een luisterend oor aanschaffen’, in de woorden van Barthes. Dus moddert Isabelle voort, op jacht naar de ware liefde. Maar de bankier beschouwt haar als bezit en de eeuwig weifelende acteur krijgt spijt van hun liefdesnacht. Samen concluderen ze weemoedig dat ze vooral samen zijn omdat ze op safe willen spelen, voor het geval er niemand anders in hun leven komt. Een geliefde als overgangsfase, om de leegte te vullen. Door een perversie die aan verliefdheid eigen is, schrijft Barthes, kun je meer van de liefde houden dan van het liefdesobject.

Dunne huid
Binoche speelt de verleidelijke Isabelle soms als een typetje. Ze gebruikt zoals gewoonlijk veel mimiek, waardoor haar emoties iets te makkelijk van haar gezicht zijn af te lezen. Isabelle lijkt dan ook een dunne huid te hebben en zich makkelijk te laten leiden door autoriteit. Een beetje zoals in Connie Palmens roman De wetten laat ze haar persoonlijke ontwikkeling afhangen van een rondgang langs wijze en minder wijze mannen.

In een geweldige scène hangt ze aan de lippen van een therapeut annex parapsycholoog (Gérard Depardieu op dreef) die haar — heel fout natuurlijk — adviseert met welke man ze in zee moet gaan.

Un beau soleil intérieur roept allerlei vragen op over het spanningsveld tussen afhankelijkheid en autonomie. Waarom zou je je eigenlijk met een man of vrouw inlaten om ‘niet alleen te zijn’? Hoe erg is het eigenlijk om geen geliefde te hebben als die ware niet op je pad komt? Gemis zal er altijd zijn, ook als er een relatie is — misschien zelfs nog meer.

Het is makkelijk om Isabelle te bespotten, maar dat zou een te belerende houding zijn: want wie weet het wel in de liefde? En Isabelle heeft ook helemaal geen voorbeeldfunctie. Ze is gewoon een zoekende vrouw met wie het niet altijd goed gaat, die hunkert naar speciale aandacht van de buitenwereld maar de eigen ‘zon van binnen’ nog moet ontdekken.