De beste films van 2012

Het is weer zover. Het filmjaar wordt gewogen. De jury’s van de grote festivals hebben gesproken, de bezoekcijfers hebben er niet om gelogen, de kritieken hebben nuances aangebracht en de reclamejongens van de filmmaatschappijen hebben meer sterren geteld dat er aan de hemel staan om hun waren aan te prijzen.

Over één ding was men het eens. 2012 was een rijk filmjaar. Michael Haneke’s Gouden Palm-winnaar Amour kon al sinds zijn première op het filmfestival van Cannes van een plekje in de ranglijstjes verzekerd zijn.

Zelden sprak een film over een van de grote thema’s van onze tijd – hoe ver strekken onze zorg en liefde voor onze ouderen, geliefden en eigenlijk iedereen die zorg en barmhartigheid behoeft – zo tot het hart. Ook als de morele implicaties van de film op het tweede gezicht verwarrender waren dan ze aanvankelijk leken. Het is dan ook de film die in geen enkel jaarlijstje van de Filmkrant-redactie ontbreekt. Op de voet gevolgd door die film die alles wat we dachten over film te weten in één film stopte en meer.

Amour | Michael Haneke
‘De Grijze Golf was niet te stuiten in 2012: zowel in Hollywood als in Europa mikte men herhaaldelijk op de groeiende en lucratieve 50-plusmarkt. Michael Haneke blaast dat doelgroepdenken drastisch omver met zijn meesterlijke overdenking van ouderdom en de dood – eerlijk, humanistisch en aangrijpend.’ (Joost Broeren)

Holy Motors | Leos Carax
‘Sinds jaar en dag is er maar één criterium: welke films die het afgelopen jaar in de Nederlandse filmtheaters zijn uitgebracht wil ik herzien en in welke volgorde? En. Dit. Is. Dus. Filmmaken. Wild. Orgastisch. Fuck You.’ (Dana Linssen)

Once Upon a Time in Anatolia | Nuri Bilge Ceylan
‘Nuri Bilge Ceylans reis naar het einde van de nacht begint als een mix van western en detective, maar verandert in een metafysische roadmovie over schuld en boete en de verhouding van de personages in de wereld.’ (Ronald Rovers)

¡Vivan las antipodas! | Viktor Kossakovski
‘Kossakovski keert alles om, laat beelden krommen en lucht aarde worden. Er is geen onder en boven, laat hij op wonderschone wijze zien. Die ene boom die zich boven de gestolde lava uit heeft weten uit te wurmen, toont ons aller overlevingsdrift aan, maar is ook tragisch in zijn eenzaamheid.’ (Mariska Graveland)

The Invader | Nicolas Provost
‘Niet alle vluchtelingen slikken hun frustraties in als het Westen niet het paradijs blijkt te zijn. Een Afrikaan in Brussel verandert in een wraakengel.’ (Jos van der Burg)

In 2012 werden 385 films uitgebracht in de Nederlandse bioscopen. Vijf redactieleden kozen elk de tien beste.

• Joost Broeren
1 Amour | Michael Haneke
De Grijze Golf was niet te stuiten in 2012: zowel in Hollywood als in Europa mikte men herhaaldelijk op de groeiende en lucratieve 50-plusmarkt. Michael Haneke blaast dat doelgroepdenken drastisch omver met zijn meesterlijke overdenking van ouderdom en de dood – eerlijk, humanistisch en aangrijpend.
2 Once Upon a Time in Anatolia | Nuri Bilge Ceylan
Moordenaar zoekt lijk, met twee handen vol wetshandhavers in zijn kielzog. Nuri Bilge Ceylan legt zowel de kluchtigheid als de hopeloosheid van hun eindeloos meanderende tocht bloot.
3 Elena | Andrei Zvjagintsev
Andrei Zvjagintsev legt via een klein familieverhaal de toestand van hedendaags Rusland bloot: de oligarchen sluiten zich op in ivoren torens, het volk wil van alles maar doet niets, en de moeder schippert ertussen.
4 Meek’s Cutoff | Kelly Reichardt
Slow cinema anti-western vanuit vrouwelijk perspectief brengt tussen de regels door ook scherpe politieke allegorie over leiders die hun volk de woestijn in leiden.
5 Neighbouring Sounds | Kleber Mendonça Filho
Nog een maatschappelijke analyse: de groeiende Braziliaanse middenklasse haarscherp en subtiel-komisch blootgelegd in een intieme blik op één buitenwijk.
6 Weekend | Andrew Haigh
Dat het aloude liefdesverhaal van twee tegenpolen die elkaar vinden hier draait om twee jongens, is tegelijk het unique selling point van de film en volstrekt onbelangrijk: liefde is liefde.
7 Skyfall | Sam Mendes
Meta-Bond vol knipogen (zelfs die controversiële Heineken is eigenlijk een injoke) breekt de Bourne-Bond tot de grond af en brengt de franchise terug naar de basis, lumineus in beeld gebracht door cameraman Roger Deakins.
8 Oslo, 31. august | Joachim Trier
Een melancholieke dag in zonovergoten Oslo. Tussen twee zelfmoordpogingen in overziet ex-verslaafde Anders de ruïnes van zijn leven.
9 Plan C | Max Porcelijn
Waarom het in Vlaanderen beter lijkt te gaan op filmgebied? Omdat over een film als deze kleine misdaadkomedie – slim geschreven, uitmuntend gespeeld, prijzen op kleinere internationale festivals – daar van de daken zou worden geschreeuwd.
10 Francophrenia (Or Don’t Kill Me, I Know Where the Baby Is) | James Franco en Ian Olds
Of ik het goed vind, weet ik nog steeds niet, maar deze diepe duik in duistere gekte van en met James Franco en Ian Olds, even diepzinnig als onzinnig, bracht me tijdens het IFFR verreweg de interessantste zeventig minuten die ik afgelopen jaar in een bioscoopzaal doorbracht.

• Jos van der Burg
Laat niemand zeggen dat de cinema dood is, want het probleem met de toptien-lijst dit jaar is dat er geen vijfentwintig films in passen. Hollywood is al jaren zieltogend, maar wie verder kijkt dan deze filmindustrie in verval had een fantastisch filmjaar. Van melancholieke bespiegeling tot lang nadreunende mokerslag, van surrealistische explosie tot scherpzinnige politieke analyse. Nogmaals: in een toptien passen maar tien films. Sorry makers van Kauwboy, Elena, Les géants, Faust, Hemel, Un amour de jeunesse, The Mill & the Cross, The Broken Circle Breakdown en vele andere films.

1 Holy Motors | Leos Carax
Uitzinnig surrealistisch en hallucinerend drama over een man die zich in Parijs door een limousine naar plekken laat rijden om er verkleed een toneelstukje op te voeren. Zijn we meer dan een verzameling rollen? Had de Gouden Palm in Cannes moeten krijgen.
2 Amour | Michael Haneke
De jeugd heeft de toekomst en ouderen hebben de dood. Snoeihard realistisch drama over aftakeling die meedogenloos toeslaat bij een liefdevol echtpaar.
3 Jagten | Thomas Vinterberg
De gedachte dat waar rook is, vuur moet zijn, vernietigt het leven van een kleuterleraar. Bij het vermoeden van seksueel misbruik verscheurt de dorpsgemeenschap hem. Acteur Mads Mikkelsen is fabuleus.
4 De rouille et d’os | Jacques Audiard
De mooiste liefdesdrama’s gaan over onmogelijke liefdes. Dat een invalide vrouw het hart van een ruige prijsbokser weet te ontdooien is zo’n onmogelijke liefde.
5 The Story of Film | Mark Cousins
Geweldige serie over de mondiale filmgeschiedenis met honderden filmfragmenten, die het verlangen oproepen om al die films te gaan zien.
6 Wuthering Heights | Andrea Arnold
De roman Wuthering Heights damesromantiek? Na het zien van deze verfilming, waarin de kijker met de personages door regen en modder ploetert, denk je er anders over.
7 The Invader | Nicolas Provost
Niet alle vluchtelingen slikken hun frustraties in als het Westen niet het paradijs blijkt te zijn. Een Afrikaan in Brussel verandert in een wraakengel.
8 Le Havre | Aki Kaurismäki
Bitterzoet, melancholiek sprookje over een Fransman in Le Havre die zich het lot van een Afrikaanse vluchteling aantrekt.
9 Louise Wimmer | Cyril Mennegun
In deze crisistijd is er niet veel voor nodig om economisch ten onder te gaan. Een vrouw verliest na haar echtscheiding ook haar huis en woont in een auto. Geweldige rol van de onbekende Corinne Masiero.
10 Barbara | Christian Petzold
Oost-Duitsland was niet altijd grauw. Ook de zon scheen er, maar achter de façade van normaliteit wantrouwde iedereen elkaar. De film ademt uit alle poriën de benauwende sfeer van alledaagse onderdrukking.

• Mariska Graveland
1 Amour | Michael Haneke
Dagen, weken bleef Amour nagalmen. Zo precies gemaakt, met onheilspellende scènes die Haneke uit het horrorgenre leende (de lopende kraan) en die hij op een totaal nieuwe manier gebruikt. Want de ultieme horror is het echte sterven.
2 Holy Motors | Leos Carax
Onnavolgbare ode aan de performance, met een onvergetelijke motion-capture dans, en vele kronkels die alleen uit het brein van Carax kunnen ontspruiten.
3 ¡Vivan las antipodas! | Viktor Kossakovski
Kossakovsky keert alles om, laat beelden krommen en lucht aarde worden. Er is geen onder en boven, laat hij op wonderschone wijze zien. Die ene boom die zich boven de gestolde lava uit heeft weten uit te wurmen, toont ons aller overlevingsdrift aan, maar is ook tragisch in zijn eenzaamheid.
4 Histórias que só existem quando lembradas | Júlia Murat
Heel verfijnd debuut over een dorp waar de tijd lijkt stil te staan. Met een zeer ontroerende eindscène waarin een broodbakster zich letterlijk blootgeeft en weer tot leven komt.
5 Once Upon a Time in Anatolia | Nuri Bilge Ceylan
Subtiele hersenkraker waarin niemand kan ontsnappen aan de gevolgen van zijn handelen, ook al probeer je de feiten te verbergen of te negeren.
6 Cave of Forgotten Dreams | Werner Herzog
Veel herzogiaanse verzuchtingen over de afgrond van de tijd in een 3D-documentaire waarin hij via doorgaans onbereikbare grottekeningen dichter bij de cro-magnonmens in het Stenen Tijdperk wil komen, en wij mogen mee.
7 Hemel | Sacha Polak
Geweldig spel van Hannah Hoekstra en Hans Dagelet als dochter en vader die in elkaars liefdesleven spitten, vol jaloezie en hunkering.
8 Sister | Ursula Meier
Een skilift blijkt een goed gekozen vehikel voor een jong diefje uit het Zwitserse dal dat hoog op de sjieke pistes een surrogaatmoeder zoekt. Met overdonderende eindscène waarin het jongetje wanhopig contact zoekt met zijn moeder, ook weer in die skilift.
9 The Invader | Nicolas Provost
Na de mooi geconstrueerde korte films Plot Point (2007) en Stardust (2010) komt de Vlaamse beeldend kunstenaar Nicolas Provost met een bijna ongrijpbare film over een man op de rand van wanhoop.
10 Mijn avonturen door V. Swchwrm | Froukje Tan
Dartele film in de speelse geest van Toon Tellegen, waarin je je mag verwonderen over een woord als ‘bekijks’. Pleidooi voor de twijfel en het goed om je heen kijken.

• Dana Linssen
1 Holy Motors | Leos Carax
Sinds jaar en dag is er maar één criterium: welke films die het afgelopen jaar in de Nederlandse filmtheaters zijn uitgebracht wil ik herzien en in welke volgorde? En. Dit. Is. Dus. Filmmaken. Wild. Orgastisch. Fuck You.
2 Amour | Michael Haneke
Omdat hij helemaal niet (alleen) over (de) liefde bleek te gaan.
3 Once Upon a Time in Anatolia | Nuri Bilge Ceylan
Antiroadmovie, antifilmnoir, antidetectiveverhaal en verder helemaal pro cinema. Niet op een kleiner dan groot scherm te bekijken.
4 Faust | Aleksander Sokoerov
Geld blijkt des duivels oorkussen.
5 Barbara/Dreileben | Christian Petzold/Petzold, Dominik Graf en Christoph Hochhäusler
Fijne double (of eigenlijk quadruple) bill: eerst de film die Das Leben der Anderen (2006) overbodig maakt en dan een (alleen in tijdelijke import vertoond) drieluik dat een ontsnapte moordenaar door de sprookjesbossen van de Duitse geschiedenis opjaagt.
6 Postcards from the Zoo | Edwin
Droefzoet surrealistisch sprookje over dierentuinen, en de vraag wat onze natuur is, en onze natuurlijke habitat.
7 Meek’s Cutoff | Kelly Reichardt
Verdwaald in een western.
8 !Vivan las antipodas! | Viktor Kossakovski
Op bezoek bij de tegenvoeters.
9 Alps | Yorgos Lanthimos
Niet alles is vervangbaar. Of toch? En hoe vervangbaar zijn we zelf, als we eenmaal zelf dode geliefden zijn?
10 Beyond the Hills | Cristian Mungiu
Heb je alles gehad: god, de duivel en de dood, krijg je ook nog een plas modder over je heen.
11 A Dangerous Method/Cosmopolis | David Cronenberg
Allebei vielen ze een beetje tegen en allebei lieten ze me niet los.
12 The Story of Film | Mark Cousins
Schatkamer van de filmgeschiedenis. En het meest kostbaar daarin is nog wel Cousins’ aanstekelijke cinefiele enthousiasme.

• Ronald Rovers
1 Once Upon a Time in Anatolia | Nuri Bilge Ceylan
Nuri Bilge Ceylans reis naar het einde van de nacht begint als mix van western en detective, maar verandert in een metafysische roadmovie over schuld en boete en de verhouding van de personages tot de wereld.
2 Holy Motors | Leos Carax
Leos Carax laat kijkers zwemmen in film in deze 24-uurs odyssee langs filmplekken en personages. Film is, a girl and a gun, heet het in de filmgeschiedenis. Film is, zegt Carax, alles en meer.
3 The Mill and the Cross | Lech Majewski
Door Lech Majewski minutieus geconstrueerde eigentijdse verbeelding van Brueghels De kruisdraging. Een film van een schilderij dat altijd al een film was.
4 Amour | Michael Haneke
Een prisma dat alle golflengten van de liefde laat zien, culminerend in liefde als laatste daad en afscheid. Alles in de film is teruggebracht tot de essentie.
5 Wuthering Heights | Andrea Arnold
Alle sentimentele ballast in Andrea Arnolds woest zintuiglijke verfilming van Emily Brontë’s roman is weggesneden. Ze maakte zo’n krachtige nieuwe adaptatie dat die soms letterlijk de adem deed inhouden.
6 A perdre la raison | Joachim Lafosse
Joachim Lafosse reconstrueert met benauwende precisie de affaire L’hermitte uit 2007 waarin de moeder van vijf kinderen besloot om een voor een hun leven te beëindigen.
7 !Vivan Las Antipodas! | Viktor Kossakovski
Gescheiden levens van mensen op vier maal twee tegenpolen op aarde werden door Viktor Kossakovski aan elkaar gespiegeld. Vreemde echo’s van woorden, gedrag en plekken suggereren een onzegbare samenhang.
8 The Invader | Nicolas Provost
Prachtig allegorisch debuut van Nicolas Provost over een zwarte man die aanspoelt op de zuidkust van Europa en vervolgens voortdurend in botsing komt met zijn gedroomde paradijs.
9 Skyfall | Sam Mendes
Een van de beste Bond-films ooit doordat spektakel, humor en drama in balans zijn. Zonder de gadgets maar mét Javier Bardem als een fantastische bad guy die continu de Bond-traditie van bad guys op de hak neemt.
10 Elena | Andrei Zvjagintsev
“De jacht op het geld heeft de Russen sterk veranderd”, vindt Andrei Zvjagintsev. Elena laat hun obsessie met bezit en klassenverschillen zien in de stijl van een uitgebeende film noir.