Michael Haneke over Amour

Het gaat om het wezen van de dingen, zegt Michael Haneke in het interview dat Ivo De Kock in Cannes met hem had. En wat is wezenlijker dan liefde en dood?

Toen Michael Haneke in Cannes met Amour zijn tweede Gouden Palm (na Das weisse Band) won, reageerde niemand verbaasd. Dat had veel te maken met het onderwerp van Amour, een film over twee intellectuele tachtigers die een passie voor de klassieke muziek delen en hun liefde op de proef gesteld zien wanneer het na een beroerte bergaf gaat met de gezondheid van de vrouw. Ook de indrukwekkende vertolking van twee monumenten van de Franse auteurscinema, Jean-Louis Trintignant en Emmanuelle Riva, speelde mee. Maar vooral de manier waarop de film morele verplichtingen, onvoorwaardelijke liefde en gebrek aan respect voor de dood laat zien maakte indruk.

"Mijn opzet is niet mensen te vermaken maar hen te provoceren en tot nadenken aan te zetten", zegt Haneke in Cannes. Zo kennen we de Oostenrijkse regisseur. Zelfverzekerd, koel en lichtjes hautain. Maar Amour is wel verrassend warm en teder. Hebben we te maken met een nieuwe Haneke? "Ik spreek me daar niet over uit", aldus Haneke, "dat is iets voor anderen. Ik kan en wil mezelf niet analyseren. Het is zoals het verhaal van de duizendpoot, wanneer die begint na te denken over hoe hij vooruitgaat struikelt hij over zijn eigen benen."

De regisseur van Funny Games en Caché mag met ‘ouderdom’ dan wel opnieuw een taboe doorbreken, Amour werd geen kille afstandelijke film over ideeën maar een teder en persoonlijk drama over de impact van lijden op gevoelens. De ambitieuze titel was "een idee van Jean-Louis Trintignant. Hij zei: ‘Er zit zoveel liefde in de film, waarom heet hij niet gewoon Liefde?’"

Het ontbreken van cynisme in uw titelkeuze wijst op een ‘andere’ Haneke. "Amour is eenvoudiger dan Das weisse Band maar dat wil niet zeggen dat hij minder complex is, alleen dat het verhaal minder ingewikkeld is. Bij elke film gaat het om het vinden van de juiste vorm, niet om het verder borduren op vorig werk. Het klassieke drama met zijn eenheid van tijd, plaats en actie paste perfect bij mijn streven naar strengheid en eenvoud. Eenvoud is trouwens verdomd moeilijk."

Klopt het dat u Amour even opzij schoof toen u Sarah Polley’s Away From Her zag? "Ja, maar dat was enkel een alibi om te stoppen. Ik geraakte geblokkeerd nadat ik tweederde van het scenario geschreven had en het zien van een film over een gelijksoortig onderwerp bood een uitvlucht om aan iets anders te beginnen. Een alibi, want ik wilde het verhaal heel anders vertellen. Sociaal drama interesseert me immers niet."

Existentieel drama wel? "Ik situeerde dit probleem in een burgerlijk milieu om het sociale element uit te schakelen. Bij arme mensen kon het idee opkomen dat het ‘met geld niet zo moeilijk was geweest’. Mijn punt is dat dit voor iedereen, rijk of arm, moeilijk is. Bovendien kom ik zelf uit een dergelijk burgerlijk milieu, wat helpt om hun leefwereld te beschrijven."

Boeken en muziek zijn erg belangrijk voor het koppel en wanneer die verdwijnen vallen ook plezier, schoonheid en leven weg. Verwijst u naar de fragiliteit van kunst in onze samenleving? "Ik heb er geen bezwaar tegen dat je dit zo interpreteert, maar het was niet mijn eerste bedoeling. Bij het schrijven van een scenario vertrek ik altijd vanuit een realistische geografie. Om dit verhaal te vertellen heb ik me het appartement van mijn ouders voor de geest gehaald. Wat je in de film ziet is niet helemaal hetzelfde, want het was een Weens en geen Parijs’ appartement, maar in de kern is het identiek. Wanneer ik weet hoe alles, van keuken tot slaapkamer, er uitziet, hoe personages bewegen in die ruimte, komen andere dingen tot leven."

Tijdens de persconferentie nam u het woord euthanasie niet in de mond. Wat is uw standpunt daaromtrent? "Ik ga hier niet op antwoorden, omdat eerst en vooral de film slechts indirect over euthanasie gaat en ten tweede omdat ik niet in de vraagstelling en het antwoord van de toeschouwer wil ingrijpen. Ik wil zijn vrijheid niet beperken door mijn visie op te dringen. Bovendien wil ik geen boodschap verkondigen."

Gaat deze film over liefde of over machteloosheid in het aangezicht van de dood? "Wat je maar wil, zoals gezegd wil ik de interpretatiemogelijkheden niet beperken. Wanneer ik zeg: ‘Je moet de film zo bekijken want ik heb dit zo bedacht’, dan bestaat het gevaar dat heel wat dingen het publiek ontgaan omdat ze hun best doen de film op ‘mijn’ manier te zien. Bovendien ben ik als auteur de slechtst denkbare persoon om mijn eigen werk te analyseren. Er bestaan duizenden studies over mij en ik ben telkens verbluft te lezen wat ik allemaal gedacht heb. Meestal had ik heel wat anders in gedachten. Feit is dat er in een werk vaak meer zit dan wat je wil uitdrukken. Ik kan wel boodschappen verzinnen zoals ‘euthanasie is goed’ of ‘euthanasie is slecht’ maar dat kan de taak van een film niet zijn. Het kan niet de bedoeling zijn om meningen te creëren, wel om vragen te stellen die bij de toeschouwer resoneren en mogelijk tot iets leiden. Een antwoord misschien. Maar het volstaat om zoals bij Amour vragen te stellen die onbeantwoordbaar zijn. Hoe ga ik om met het lijden en het leven van een geliefde is een vraag die men wel kan stellen maar niet kan beantwoorden. Ik geloof dat de toeschouwer daardoor een gevoel van solidariteit krijgt, het gevoel niet alleen te zijn. Zo’n troostend effect is wonderbaarlijk."

Waarom koos u voor een proloog die ons alles anders doet bekijken? "Omdat ik de valse spanning wilde wegnemen, de vraag wat er met hen gaat gebeuren. En de valse hoop dat het toch nog goed komt dankzij een of andere deus ex machina. Dat deed ik ook al in 71 Fragmente einer Chronologie des Zufalls, waar ik in het begin aankondig dat een jonge student een bank zal binnenstappen om er een aantal mensen en zichzelf te doden. Ook daar geen verrassingseffect. Het gaat um die Wurst zoals we in Oostenrijk zeggen, om het wezen der dingen."