Buiten beeld #8: Visual Effects

Wie werken er achter de schermen naast regisseurs en acteurs? Wie schrijft het script, wie zorgt voor aankleding, het geluid, de dieren, cast en de inwendige mens op de set? De Filmkrant belicht in deze ‘achter de schermen’-serie steeds een ander vakgebied. Deze maand: Op bezoek bij visual effects-studio Planet X.

Van de vliegtuigen die Fokker ontwierp en produceerde tussen 1924 en 1939 zijn er niet veel overgebleven. Dus toen Joram Lürsen de liveaction-televisieserie Vliegende Hollanders wilde regisseren, over de band tussen KLM-oprichter Albert Plesman en vliegtuigbouwer Anthony Fokker, was dat productioneel een uitdaging. Want hoe tover je vliegende antieke kisten uit je hoge hoed? Koren op de molen van visual effects-studio Planet X.

Ergens middenin het kantoor op de begane grond van Planet X staat een datacentrum te ronken. Kilometers kabels verbinden knipperende harde schijven, die continu gekoeld worden. Dit is het hart van het bedrijf. Hardware en software zijn onontbeerlijk voor visual effects. Toch, zo vertelt oprichter Dennis Kleyn, maken computers geen visual effects: “Dat doen mensen, met kennis en oog voor de materie.” In dit geval vooral jongemannen, die op de eerste verdieping achter grote beeldschermen zitten te werken. This is where the magic happens.

Aan de muren hangen storyboards, researchfoto’s en posters uit eerder werk. 3D-specialisten en hun 2D-collega’s werken elk aan één kant van de open kantoorruimte. Achterin huist een softwareontwikkelaar, verderop zit de datamanager als spin in het web alle stromen informatie naar de juiste plekken te verzenden. In een apart kantoortje werkt productie, steeds in nauw contact met de producent en filmmaker waar op dat moment mee gewerkt wordt. Verder zijn er twee screeningruimtes en een heuse VR-studio, waarin regisseurs en hun DoP’s van dienst met door Planet X ontwikkelde software van te voren een draaidag kunnen simuleren: het alvast virtueel oefenen met lastige actiescènes, een keur aan lenzen en de camerahoek voordat je daadwerkelijk op de set staat. Dat scheelt tijd en kosten.

Terug naar Vliegende Hollanders. Al tijdens de preproductiefase vroeg Planet X historische bouwtekeningen op, originele verfstalen, verzamelde stapels historische foto’s en liet de weinige vliegtuigen die nog wel in het echt te zien zijn fotograferen tot op de millimeter. Zo kon de studio alvast virtuele vliegtuigen ontwikkelen terwijl acteurs op de set met dummy’s werkten. Al snel werd besloten niet overal virtuele shots van virtuele vliegtuigen in actie in te zetten. Maar hoe maak je fysieke opnames van een vliegtuig dat niet meer bestaat? Tijdens opnames in Hongarije draaide een team van Planet X voor de visual effects bestemde plates met een lokale piloot en diens moderne vliegtuigje. Mark van Aller, cameraman van de serie, draaide vanuit een nabij vliegende helikopter zogenaamde ‘air to air’-shots. In de studio werd de fysiek gefilmde en van kop tot staart gemarkeerde kist middels 3D-tracking (ofwel object tracking) ‘vervangen’ door een virtuele vintage machine. Het resultaat van dit digitale monnikenwerk is ernaar. Want waar virtuele 3D-objecten in liveaction films soms ‘geen gewicht’ lijken te hebben, is dit toestel welhaast aanraakbaar.

CEO/VFX creative director Dennis Kleyn studeerde in 2002 aan de Filmacademie af als regisseur, en werkte aanvankelijk een jaar of twee in die hoedanigheid. Maar postproductie trok hem gaandeweg meer. Dus nam hij de sprong in het diepe, schoof hij achter de keukentafel en begon een eigen bedrijfje. Al snel verhuisde hij zijn als kool groeiende kantoor meerdere malen en ging Kleyn verder met compagnons, VFX creative director Albert van Vuuren en VFX producer (en zus) Violette Kleyn. Inmiddels huist ‘creative visual effects’-studio Planet X op zo’n 400 vierkante meter op het Cruquiuseiland in Amsterdam. Sinds de oprichting in 2004 specialiseert Planet X zich in zogenaamd long form drama: film- en televisiedrama. In hun portfolio prijken vele Nederlandse filmproducties: van Matterhorn en Bloed, zweet & tranen tot Bumperkleef, Borgman en Bankier van het verzet. Maar ook internationale producties als de Noors-Nederlandse coproductie Dragon Girl, die eind 2020 afgerond werd. Daarin wordt een opvallende computeranimatiedraak in een liveaction-setting geplaatst.

Net zo vaak gaan visual effects juist aan de aandacht van de kijker voorbij. Een mooi voorbeeld daarvan is Theu Boermans’ Zee van tijd (2021), dat zich deels in de jaren tachtig afspeelt. Een van de Planet X-mannen aan de 2D-tafel werkt aan een al opgenomen shot, gesitueerd op de Amsterdamse Dam. Op de set werd gebruik gemaakt van een handheld camera met een lange lens, er was speciaal een ouderwetse gele klingeltram uitgereden en alle acteurs droegen kleding uit die tijd. Echter, de tramrails zoals die anno 2021 lopen, lagen decennia geleden anders. Om het shot historisch correct te maken wordt de fysieke opname en de virtuele omlegging van de rails (in een eerder stadium als asset ontwikkeld door de 3D-afdeling) in lagen en componenten samengevoegd tot één geheel. Dit wordt compositing genoemd. Als je niet beter zou weten, dan zou je het nooit zien. Net zoals met texturing (het ‘bekleden’ van het 3D-model met realistische texturen en materialen), het middels natuurkundige berekeningen simuleren van bijvoorbeeld ontploffingen of het secuur belichten van 3D-modellen. Het gaat steeds om luttele seconden beeld, maar alles bij elkaar kost het uren – tot soms wel tachtig of meer – om die bewerkte opnames van aanzienlijk formaat te renderen naar de server. Hoe technisch dit allemaal ook mag klinken, vrijwel alle werknemers van Planet X studeerden aan de HKU, de Filmacademie of de Rietveld Academie. Hun pen en penseel worden alleen Nuke, Substance Painter, ZBrush of Houdini genoemd.

Hoewel de discipline visual effects over het algemeen gezien wordt als onderdeel van het postproductieproces, is Kleyn er liever vanaf de preproductie bij betrokken. Dat zit zo: laat de mensen van Planet X een scenario lezen en er worden direct markeringen geplaatst. Als er staat dat ‘het sneeuwt’, of dat ‘de oorlog begint’, is dat slechts een suggestie. Want spreken we over vlokjes of een sneeuwstorm? Ziet de regisseur het begin van een oorlog voor zich als een militaire laars in de modder, of als een bombardement? Dat maakt veel uit voor productie, het soort set en een budget. Het is voor het creatieve proces van visual effects zaak om al in een vroeg stadium te achterhalen wat de filmmaker in zijn of haar hoofd voor zich ziet. Dan blijken visual effects soms inderdaad de meest voor de hand liggende oplossing. Maar soms zijn special effects op de set zélf de beste keus. Daarom is het verrassende, ongeschreven bedrijfsmotto van Planet X: als je het gewoon kunt filmen met special effects op de set, dóe dat dan.