Vrouwen en horrorfilms
Haar tanden in zijn vlees
Raw
Geen genre waarin vrouwen zich de laatste jaren duidelijker profileren dan in dat van de griezelfilm. Alleen komt het monster in hun films vaak van binnen. Hoe zit dat?
Alleen haar angstige ogen zijn zichtbaar achter het witte masker. De huid van haar gezicht is eraf gepeld. Dat is het afschuwelijke lot van de vrouwen die in handen zijn gevallen van de krankzinnige wetenschapper in de Franse filosofische griezelfilm Les yeux sans visage (1960) van Georges Franju. Deze vrouw is niet alleen monddood, maar ook gezichtsloos gemaakt. Haar identiteit is haar afgepakt. Zo zijn vrouwen decennialang afgebeeld in genrefilms: als was in de handen van mannen met snode plannen. Ze wanen zich Pygmalion, die een vrouw naar zijn ideaalbeeld beeldhouwde.
Met een sprong in de tijd belanden we in 2016, als de eigenzinnige horrorfilm Raw, geregisseerd door Julia Ducournau, in première gaat op het filmfestival van Cannes. De hoofdrol is voor een jonge studente die zich nu eens niet laat beeldhouwen door mannen. Uit lust zet ze letterlijk haar tanden in het vlees van haar medestudenten.
Ducournau weet zelfs empathie op te roepen voor het sensuele kannibalisme van deze Justine. Voor haar is een film over kannibalisme geen freakshow, maar een manier om iets te zeggen over het veranderende meisjeslichaam.
Veel horror gaat over jonge vrouwen die hun lichaam zien transformeren: na het bezeten lichaam van The Excorcist (1973) en het varkensbloed dat Carrie over zich kreeg uitgestort in Brian De Palma’s gelijknamige klassieker uit 1976, durft Ducournau de laatste stap te zetten en de vrouw zelf te laten beslissen over wat er met haar lichaam gebeurt.
Ducournau wil het vrouwenlichaam niet mooier maken dan het is. Ze maakt geen heavenly creatures van ze. Justine is een monster van binnen, maar wel een monster dat je kunt begrijpen. Omdat we allemaal een beetje monster zijn, vindt Ducournau. In interviews vertelde ze dat ze niet wil worden neergezet als een vrouw die vrouwenfilms maakt. Haar argument is dat ze gender overstijgt: de pijn die Justine voelt als haar schaamhaar eraf wordt gerukt, kan door vrouw én man gevoeld worden. Raw gaat over iemand die in geen enkele categorie wil passen. Het genre van de bodyhorror is voor Ducournau de perfecte vorm: via de metamorfose van het lichaam ontsnapt het personage uit het hokje waarin ze is geplaatst. Alleen haar essentie blijft over. Dat maakt Raw zo goed: de film ontstijgt identiteitspolitiek.
Zwachtels
Aan vrouwelijke gothic-horrorschrijvers was nooit een gebrek: van Mary Shelley’s Frankenstein tot Shirley Jacksons The Haunting of Hill House en Anne Rice’s Interview with the Vampire. Maar vrouwen die genrefilms regisseren waren zeldzaam. En dat is dus aan het veranderen.
Zoals Lucile Hadzihalilovic bij het sinistere Franse drama Évolution (2015), waarin de horror niet aan de buitenkant maar diep van binnen zit. Haar film speelt zich af in een kustdorpje waarvan de enige bewoners moeders en hun zoontjes zijn. Iedereen lijkt op elkaar en de vaders zijn nergens te bekennen. Als de tienjarige Nicholas op een dag een lijk vindt, begint hij vraagtekens te zetten bij zijn overzichtelijke leven in het vulkanische oord. Waarom lijkt iedereen op elkaar? En wat spoken de moeders ’s nachts uit?
Moeders kunnen eng zijn, juist omdat ze zo geadoreerd worden of dominant kunnen zijn (Psycho, 1960; Carrie, 1976; The Eyes of my Mother, 2016; de lijst is lang). Évolution speelt knap in op de angst om opgeslokt te worden door de moeder. Roept ook slim een naargeestig gevoel op dat zich maar moeilijk laat afschudden. Deze wereld bevindt zich ver van de onze, het is een tussenplek waar andere regels gelden. De sterk visuele film zelf valt evengoed tussen verschillende genres en onttrekt zich aan filmconventies.
Vergrootglas
Ook Ich seh, ich seh (2014) van Veronika Franz en Severin Fiala is sterk gestileerde psychologische horror, met ook weer een prominente rol voor een moeder. Ze heeft zwachtels om haar hoofd, zoals in Les yeux sans visage, ditmaal als metafoor voor diep weggestopt verdriet. Een Oostenrijkse tweeling herkent hun moeder niet meer nadat ze is teruggekeerd van een raadselachtig verblijf buitenshuis. Het door Ulrich Seidl geproduceerde Ich seh, ich seh speelt in op een oerangst van elk kind: de plotselinge ontdekking dat een ouder twee gezichten heeft. Een kind weet nooit hoe de vlag er bij de grillige ouder bij hangt en moet dus altijd op z’n hoede zijn. De beheerste regie van de beladen scènes brandt als een vergrootglas op de huid.
Het Imagine Filmfestival liet dit jaar met het programma Kick-Ass Women ook zien dat vrouwen in genrefilms anders afgebeeld kunnen worden dan we gewend zijn. Zo was Glass Garden (2017) van de Zuid-Koreaanse regisseur Shin Su-won een kalme vertelling over een biologe die zich terugtrekt in het bos om mensen met bomen te kruisen. De bizarre experimenten van de vrouwelijke ‘waanzinnige wetenschapper’ die ze laat zien, lopen niet uit op bloederige taferelen maar tonen hoe moeilijk het is om je wezenlijk met een ander te verbinden zonder jezelf te verliezen. Als iets de films van vrouwelijke regisseurs verbindt, is het deze drang naar autonomie. Om ogen te hebben met een eigen gezicht, een eigen stem, en je tanden te zetten in wat je maar wilt.
Nog meer horrorfilms van vrouwen
The Hitch-Hiker (1953, Ida Lupino)
Blood Bath (1966, Stephanie Rothman)
The Velvet Vampire (1971, Stephanie Rothman)
A Night to Dismember (1982, Doris Wishman)
The Slumber Party Massacre (1982, Amy Jones)
Near Dark (1987, Kathryn Bigelow)
Blood Diner (1987, Jackie Kong)
Pet Sematary (1989, Mary Lambert)
Dance of the Damned (1989, Katt Shea)
Freddy’s Dead: The Final Nightmare (1991, Rachel Talalay)
Tale of a Vampire (1992, Shimako Satō)
Buffy the Vampire Slayer (1992, Fran Rubel Kuzui)
Office Killer (1997, Cindy Sherman)
The Rage: Carrie 2 (1999, Katt Shea)
American Psycho (2000, Mary Harron)
Trouble Every Day (2001, Claire Denis)
In My Skin (2002, Marina de Van)
The Dead Outside (2008, Kerry Anne Mullaney)
The Countess (2009, Julie Delpy)
Jennifer’s Body (2009, Karyn Kusama)
The Retelling (2009, Emily Hagins)
My Sucky Teen Romance (2011, Emily Hagins)
American Mary (2012, Jen en Sylvia Soska)
Carrie (2013, Kimberly Peirce)
Soulmate (2013, Axelle Carolyn)
A Girl Walks Home Alone at Night (2014, Ana Lily Amirpour)
The Babadook (2014, Jennifer Kent)
Honeymoon (2014, Leigh Janiak)
The Falling (2014, Carol Morley)
Ich seh, ich seh (2014, Veronika Franz en Severin Fiala)
Évolution (2015, Lucile Hadzihalilovic)
The Lesson (2015, Ruth Platt)
The Invitation (2015, Karyn Kusama)
Egomaniac (2016, Kate Shenton)
Prevenge (2016, Alice Lowe)
The Love Witch (2016, Anna Biller)
Raw (2017, Julia Ducournau)
XX (2017, Jovanka Vuckovic)
Glass Garden (2017, Shin Su-won)
