Eyelet Spotlight: Ida Lupino

Deze week voor het voetlicht op streamingplatform Eyelet: Ida Lupino, de vrouw die tijdens het studiosysteem van Hollywood haar eigen weg ging met films als The Bigamist en The Hitch-Hiker.

De naam van Ida Lupino (1918 – 1995) zou waarschijnlijk minder bekend zijn geweest als ze zich bij het acteren had gehouden. Als ze niet was gaan regisseren, schrijven en produceren om haar eigen films te kunnen maken. Terwijl ze ironisch genoeg juist voor het acteren in de wieg was gelegd, want Lupino kwam uit een eeuwenoude familie van toneelspelers. Als kind stond ze al op de planken en schreef ze haar eigen toneelstukken. Ze wilde schrijver worden maar ging onder druk van de familie verder met acteren en belandde zo op haar zestiende in Hollywood. Hoewel ze daar volop werk kreeg, was dat niet het soort waar ze veel voldoening uit haalde. Door rollen naast Humphrey Bogart in They Drive by Night en High Sierra werd ze wel bekend genoeg om het recht op freelancewerk te bedingen.

Zachte hand
Dat was alleen niet voldoende voor een vrouw met pit en ambitie; ze begon aan scenario’s te sleutelen en rollen te weigeren. Ze werd daardoor op non-actief gezet en gebruikte die ‘straftijd’ om met haar man Collier Young het productiebedrijf The Filmakers op te richten. Daar kon ze naar hartenlust aan de slag met regie, productie en scenario. Ze was in het echte leven net zo eigenwijs en standvastig als haar personages maar nooit te beroerd zich op de set dommer voor te doen dan ze was: “Mannen houden niet van bazige vrouwen dus ik zei gewoon: ‘Lieverd, ik heb een probleem. Ik zou graag dit of dat willen doen, kun je me helpen?’ En dan deden ze precies wat ik wilde.” Die aanpak leverde niet alleen resultaten op maar ook het lidmaatschap van de Directors Guild of America – als tweede vrouw ooit.

Lupino was een van de eerste acteurs met een eigen bedrijf en ze haakte aan op de nieuwe filmstroming van na de Tweede Wereldoorlog; geen epische spektakels, maar kleine, sociaal relevante films, met de nodige kritiek op de (conservatieve) samenleving. Ze kon risico’s nemen en heikele onderwerpen kiezen, zoals ongehuwd moederschap en verkrachting, omdat ze de kosten laag hield. Lupino schoot zoveel mogelijk op gratis locaties, gebruikte al vroeg ‘product placement’, hergebruikte decors en stak veel tijd in preproductie, zodat er op de set weinig tijd werd verspild. Ze was een lichtend voorbeeld voor andere makers en liet zien dat films van vrouwen meer kunnen zijn dan het stereotype melodrama.

Ambivalent
Een goed voorbeeld is The Bigamist (1953), waarin Harry (Edmond O’Brien) getrouwd is met Eva (Joan Fontaine) en stiekem ook met Phyllis (Ida Lupino). De titel is een spoiler dus je kan het vergelijken met een misdaadfilm waarin het niet gaat om wie de dader is of wat hij heeft gedaan, maar waarom – en of hij er mee weg komt. Net als bij de film noir vertelt de hoofdpersoon zijn verhaal in flashbacks met een voice-over. Harry is als het ware de ‘femme fatale’ en de vrouwen zijn de onschuldige medeplichtigen. Ze zijn geen van beide op hun achterhoofd gevallen, waardoor het drama en Harry’s tweestrijd sterker worden. Lupino maakt het minder sentimenteel dan je zou verwachten – zeker in die tijd – en weet er zelfs de nodige luchtigheid in te stoppen. De film heeft het soort ambivalente einde waar haar films bekend om werden; ze geven je iets om over na te denken. Dit was niet de eerste keer dat een vrouwelijke regisseur tevens de hoofdrol speelde maar wel de enige keer dat Lupino het deed. Saillant detail: Collier Young schreef het scenario en was gescheiden van Lupino en getrouwd met Fontaine – dus zelf de ‘bigamist’.

Lupino en Young bleven gelukkig goed bevriend en schreven samen het scenario van The Hitch-Hiker (1953), de eerste door een vrouw geregisseerde Amerikaanse film noir en Lupino’s meesterwerk. Ze levert meteen een sterk visitekaartje af met de openingsscène, waarin iets verteld wordt zonder gezichten te tonen; alleen voeten, een schot, een gil en een hand. Het draait om een seriemoordenaar die twee mannen gijzelt en op sleeptouw neemt. Terwijl noirs zich meestal afspelen in donkere steegjes, bevinden we ons hier in het zonovergoten Mexico. Met geluid is Lupino even sterk als met beeld; ze maakt effectief gebruik van stiltes, waardoor ieder zuchtje wind verdacht is, en ze roept spanning op door de taalbarrière; de schurk verstaat geen Spaans, de twee gegijzelden wel. Niet dat die mannen daar gebruik van maken, want dit zijn geen stoere helden. Het zijn gewone mensen, die geen rare dingen doen als iemand ze onder schot houdt. Dat zouden wij ook niet doen en daarom leven we met ze mee. De drie ogenschijnlijk potige kerels lopen met hun ziel onder de arm en dat is typerend voor Lupino’s personages. Schurk of held, man of vrouw; ze komen door hun menselijkheid allemaal op gelijk niveau te staan.

Meervoudige ster
Terwijl het oude studiosysteem langzaam werd afgebouwd, gingen steeds meer nieuwe makers onafhankelijke films produceren. Lupino bleef daarom niet hangen en nam weer een pioniersrol op zich. Ze stopte met The Filmakers en schakelde over naar televisie, waar in de jaren zestig en zeventig nog genoeg onontgonnen terrein lag. Lupino ging aan de slag als actrice en veelgevraagd regisseur van allerlei soorten tv-series: van het stoere The Untouchables tot het grappige Bewitched. Met haar derde man Howard Duff speelde ze in hun eigen sitcom Mr. Adams and Eve en ze was de enige vrouw die een aflevering van de serie The Twilight Zone regisseerde. Voor al die noeste arbeid kreeg ze twee sterren op de Hollywood Walk of Fame; eentje voor haar bijdrage aan de film en eentje voor haar bijdrage aan de televisie. De derde ster voor haar bijdrage aan de emancipatie moeten we er zelf bij fantaseren.