Uitgesteld escapisme

Even geen vakantie van jezelf

Total Recall

In de Ultra HD 4K-restauratie van Total Recall die Eye vanaf 19 november vertoont, koopt Schwarzeneggers personage herinneringen aan een vakantie die nooit heeft plaatsgevonden. Dat is precies het escapisme dat film levert. Maar waar vinden we dat escapisme nu de ene na de andere blockbuster wordt uitgesteld?

De commercial van Rekall Incorporated zou het in dit virusseizoen ongetwijfeld goed doen. Bij het futuristische bedrijf uit Paul Verhoevens Total Recall (1990) kun je herinneringen aan een ideale vakantie kopen, zelfs aan vakanties ver buiten de aarde. “Goedkoper, veiliger en beter dan in het echt”, lokt een verkoopstem. “Laat het leven niet aan je voorbijgaan!” De herinneringen worden vervolgens biotechnologisch in je cortex geïmplanteerd. Nieuwste product is de Egotrip — “Neem vakantie van jezelf!” — waarin je tijdelijk een andere identiteit aanneemt. Schwarzeneggers personage Douglas Quaid is meteen verkocht.

De uitbreng van deze Ultra HD 4K Total Recall komt dan ook als geroepen, dertig jaar na de première. Want hoe ontsnap je als je niet op vakantie kunt én de ene na de andere blockbuster wordt uitgesteld?

Het briljante van Verhoevens film is dat Rekall Incorporated eigenlijk gewoon een andere naam is voor Hollywood. Herinneringen aan niet-bestaande vakanties zijn precies wat filmmakers al meer dan een eeuw verkopen.

In de jaren tien had je in Amerika de Nickelodeons, eenvoudige bioscopen waar je voor vijf cent even aan de honderdduizendurige werkweek kon ontsnappen. Juist op het dieptepunt van de Depressie in de jaren dertig beleefde Hollywood gouden tijden, ook al konden veel mensen nauwelijks voedsel kopen. Tien jaar later, tijdens de Tweede Wereldoorlog, was er opnieuw een opleving in Amerikaanse bioscopen. Weer tien jaar later, tijdens de Koude Oorlog, was sciencefiction mateloos populair. Misschien omdat je daar kon pretenderen dat de vijand een tentakelmonster van ver weg was en niet een mens zoals jij zelf.

Smachten
Bij eerdere crises konden bioscopen dus profiteren van de schijnbaar tijdloze behoefte aan escapisme. En niet alleen dat. Mensen zochten elkaar op in de zalen en zaten zij aan zij: film kijken was een gedeelde ervaring. Maar juist nu de hele wereld smacht naar contact, stellen de studio’s de blockbusters uit of verplaatsen ze naar hun streamingdiensten. De torenhoge budgetten van het klassieke Hollywood-escapisme maken releases op het grote scherm onbetaalbaar. De nieuwe Bond, Dune, Black Widow en Soul zijn inmiddels uitgesteld en een van ’s werelds grootste bioscoopketens, Cineworld, sluit tot nader order de deuren.

Niet iedereen zal daar rouwig om zijn, want Hollywood wordt vaak nog steeds als plat vermaak gezien: hadden we echt niets beters te doen dan te luisteren naar Schwarzeneggers ronkende oneliners of ons te laten misleiden door Michael Bay’s gepatenteerde bombast? En wie zit er eigenlijk te wachten op extreme films als de wereld al zo extreem is? Maar is escapisme echt die platte, laffe bezigheid? Of is het misschien noodzaak in deze hypergenormaliseerde wereld waarin arbeid een 24-uurs uitputtingsslag is geworden en we via sociale media altijd alle ogen op ons gericht zien?

Achter het gordijn
Net als met een geliefde die je pas echt mist als de relatie verbroken is, hunkeren we naar een escapisme dat we eerst voor lief namen. Dat escapisme is blijkbaar nodig. ‘Amusing ourselves to death’ was een rake observatie van cultuurcriticus Neil Postman, maar ‘amusing ourselves to life’ is misschien even waar. Glamour is goedkoop en vluchtig, maar nu alle glamour tijdelijk de wereld uit is, staan we in ons nakie tegenover de kale werkelijkheid. Het lijkt wel het einde van The Wizard of Oz (1939), als de tovenaar helemaal niet blijkt te bestaan; er is alleen die eenvoudige, beetje pafferige ‘man behind the curtain’. Als die het gordijn wegtrekt, zien we de kale werkelijkheid.

Het is alsof de pil is uitgewerkt en we wakker worden in onze comfortabele stoelen en zien hoe de façade van de consumptiemaatschappij en de amusementsindustrie wankelt. Is dat de kans die al die complotdenkers ruiken, die net zo goed het ‘echte’ verhaal achter het weggetrokken gordijn denken te zien? Zijn we dan misschien toch beter af met amusement dat al die bizarre fantasieën tenminste kanaliseert?

Vooral voor de verbeelding is deze crisis slecht nieuws. Bioscopen, filmtheaters en schouwburgen kunnen nauwelijks iets laten zien of opvoeren. En als je al iets ziet, als je je al even overgeeft aan de suspension of disbelief, aan de droom die kunst en vermaak je kunnen laten dromen, word je de hele tijd herinnerd aan de werkelijkheid. Omdat je overal op moet passen, afstand moet houden en routes moet volgen. Dat zijn absoluut geen onoverkomelijke zaken en laat iedereen vooral proberen zich wel aan die dromen over te geven. Maar Patty Jenkins, regisseur van het uitgestelde Wonder Woman 1984, waarschuwt niet voor niets: “Als we bioscopen sluiten, is dat een onomkeerbaar proces. We kunnen de bioscopen voor altijd verliezen.” En ze is lang niet de enige die zich zorgen maakt.

Overdrive
Nu escapisme met een lampje te zoeken is, gaat er misschien iets wezenlijks verloren. Op z’n minst tijdelijk en als filmtheaters en bioscopen omvallen in deze tweede golf misschien wel voor altijd. Escapisme is een vorm van zweven: het kan je even optillen waardoor je zachter landt in de werkelijkheid. Zonder escapisme stuiteren we op onze blote billen door de wereld.

Paul Verhoeven heeft een heerlijk dubbelzinnige verhouding met zulk vermaak. Hij weet hoe hij een lekker verhaal moet vertellen, maar is tegelijk in staat de verleidingen van dat vermaak te ontmaskeren en te bekritiseren.

Veelzeggend is de scène in Total Recall waarin Douglas Quaid na allerlei achtervolgingen op Mars een zelfrijdende taxi neemt met een eeuwig glimlachende buikspreekrobot achter het stuur, de Johnnycab. Tijdens een achtbaanrit gaat de taxi in vlammen op. Terwijl Johnny’s plastic gezicht wegsmelt, kan hij nog net wanhopig-optimistisch uitroepen: “We hope you enjoyed the ride!” Verhoeven maakt hier korte metten met geforceerde vrolijkheid, maar wij kunnen er bij de heruitbreng ook iets anders in zien: het amusement zelf gaat in vlammen op. Hopelijk voor even. En ja, we genoten van de rit.


Der 4K-restauratie van Total Recall is te zien vanaf 5 november 2020. In 2021 organiseert Eye een retrospectief rond Paul Verhoeven.