Paul Verhoeven over Benedetta

Paul Verhoeven schopt weer stennis met Benedetta. Zijn seksueel geladen lesbische-nonnenfilm speelt in de zeventiende eeuw, maar is net zo relevant voor nu, zegt de regisseur. “Benedetta gebruikt haar macht om zich veilig te stellen ten aanzien van meeloerende, meeluisterende andere nonnen.”

Paul Verhoevens Benedetta is de nieuwste telg in een lang en spectaculair oeuvre. Bij de première in Cannes ging de film al flink over de tong, en ook de komende tijd zal er ongetwijfeld reuring ontstaan waar de film ook gaat. Scenarist Gerard Soeteman, die met Verhoeven aan het project begon, distantieerde zich in 2018 al van de film.

Benedetta is gebaseerd op Immodest Acts: The Life of a Lesbian Nun in Renaissance Italy, in Verhoevens woorden een “academisch boek” dat onder meer de notulen bevat van het verhoor van de nonnen op wier verhaal de film is gebaseerd. Benedetta (Virginie Efira) en Bartolomea (Daphne Patakia) ontmoeten elkaar in het klooster en vinden seks en liefde bij elkaar, tot grote woede van de Kerk.

Het was scenarist Gerard Soeteman die u het boek gaf? “Toen ik een paar jaar geleden bij hem was om een ander project te bespreken, pakte hij het ineens uit zijn boekenkast en vroeg: ‘Heb je dit weleens gelezen? Hier zou je wel een goede film mee kunnen maken.’ Daar was ik het volledig mee eens, net als mijn Franse producent Saïd Ben Saïd, die ook Elle heeft gedaan.”

Waarom brak u met Soeteman? “Hij vond wat ik in de film wilde laten zien onaangenaam, met te veel nadruk op seks. Voor hem ging het meer om een vrouw die macht vergaart in een tijd waarin vrouwen continu onderdrukt werden. Deze Benedetta is erin geslaagd vóór haar dertigste abdes van een klooster te worden en dat klooster ook nog eens omhoog te praten bij de paus. Een vrouw in een mannenmaatschappij die erin slaagde macht te veroveren.
“Dat is ook deel van de film, maar voor Gerard was dat het belangrijkste. Hij zag er een metafoor in voor elke fascistische dictator die macht probeert te grijpen, zoals Trump dat geprobeerd heeft. Ik was meer geïnteresseerd in de toestand van vrouwen in algemene zin. Hoe mensen in 1625 naar een lesbische verhouding keken, en hoe dat zich ontwikkelde. Benedetta heeft wel macht gekregen, maar ze heeft die macht voornamelijk gebruikt om aan haar eigen behoeften tegemoet te komen.
“Er is een scène waarin Jezus haar een nieuw hart geeft. Dan wekt ze Bartolomea en zegt ze: ‘Moet je eens voelen. Ik heb van Jezus een nieuw hart gekregen, het past bijna niet in mijn borstkas. Voel maar.’ De aanraking van haar hart blijkt de aanraking van haar borst. En dan is Benedetta al snel onderweg naar een luidruchtig orgasme. Maar dat gebeurt op de slaapzaal bij alle andere nonnen, dus ze beseft dat ze een eigen kamer nodig heeft. En juist dan krijgt ze stigmata. Die imponeren de ander nonnen zo dat ze tot abdes van het klooster wordt benoemd, en dus een eigen kamer krijgt.”

Dus die stigmata komen op een handig moment. “Als je goed kijkt naar wanneer die visioenen komen en welke visioenen ze heeft, zie je hoe het allemaal in elkaar is gezet. Mijn interpretatie is dat ze haar macht gebruikt om zich veilig te stellen ten aanzien van meeloerende, meeluisterende andere nonnen. Het conflict met Gerard was uiteindelijk dat ik vond dat het zoeken naar macht een onderdeel was van een verboden lesbische relatie. Wat ik deed noemde hij in de krant geloof ik ‘gefrutsel aan de genitaliën’.”

Als het over uw werk gaat, gaat het vaak over naakt en seks. Ook bij Benedetta. “Over naakt en specifiek lesbische seks, zou ik zeggen. Het is natuurlijk niet voor niks dat het boekje Immodest Acts heet. Met als ondertitel ‘Het leven van een lesbische non’. Dus voor schrijver Judith Brown ging het niet om macht, maar om lesbische seks en hoe dat gezien werd.
“Het bijzondere van Immodest Acts is dat dit het enige dossier is dat we hebben over een lesbische relatie in de middeleeuwen. Er zijn natuurlijk wel andere verhalen bekend, maar niets is zo gedetailleerd beschreven. Judith Brown werkte aan een ander project in Florence, en zag een doos staan in de archieven, met een paar rare namen erop die ze niet kende. Dat bleken de notulen van een proces, waarin voornamelijk Bartolomea heel precieze seksuele details gaf. ‘Hoe vaak heb je haar genitaliën gekust?’ Zo noemen ze dat toen, bedoeld is natuurlijk ‘gelikt’. ‘Twintig keer’, antwoordt Bartholomea. We kunnen nu nog zien hoe geschrokken de notulist was toen hij moest opschrijven wat Bartolomea allemaal vertelde bij het proces; hij kreeg de letters niet op papier. Dat is ontzettend interessant, dat zoiets van vierhonderd jaar geleden nu naar boven is gekomen door dat boek en nu door de film.
“Er is een uitspraak van Karel V in 1532, dat staat ook in het boekje: ‘Als een vrouw met een vrouw is, moet ze worden verbrand.’ Dat is honderd jaar eerder; een eeuw daarna, in de tijd van Benedetta, is dat verzacht. Er moet wel worden gestraft, maar niet met de dood of door verbranden. Maar als je een instrument gebruikte, een dildo zeg maar, dan moest je wel worden verbrand. Dat was in 1625.”

Die regel is ook van belang voor het scenario. “Heel toevallig; het Mariabeeldje waar je op doelt werd al geïntroduceerd in Gerards eerste scenarioversie. Als jong meisje heeft Benedetta dat beeldje bij zich; het is haar link met Jezus. Als ze in het klooster komt wordt het haar afgenomen. ‘Wij hebben onze eigen Maria’, zegt die non dan, een heel groot beeld dat op de gang staat. In de tweede versie van het script is dat beeldje vervolgens gebruikt als genotsinstrument.
“Het werd voor Gerard ook een veel te harde film. Er is een scène dat Benedetta Bartolomea dwingt haar vingers in kokend water te stoppen. Daar was hij ook erg tegen. Maar was sich liebt das neckt sich, zoals ze het in het Duits zeggen. Dat was voor mij het idee van die scène.”

Hoe harder Benedetta Bartholomea afstoot… “hoe meer ze eigenlijk op weg is naar een relatie.”

Vrij vroeg in de film is er een scène waarin vrouwen beperkt worden in het plezier dat ze mogen beleven aan hun eigen lichaam. “Ja, dat wordt door een non naar voren gebracht. Dat het maar beter is je lichaam buiten werking te stellen. Ze heeft een houten vinger en zegt: ‘Het mooiste zou zijn als ik helemaal van hout zou zijn’.”

Eigenlijk is dat nu helemaal niet zo anders. “Een houten lichaam is beter dan een vlees-lichaam, daar komt het voor die non op neer. Aandacht voor je lichaam is fout. Dat is nog steeds een grote worsteling. Nu weer in Texas. Dan denk ik: hoe is het toch godsmogelijk, na tweeduizend jaar? Het is bizar hoe we nog steeds met dat lichaam omgaan en dat vrouwen nog steeds moeten strijden. Wie is nou de eigenaar van dat lichaam? Dat is die vrouw. En niet God. Dat voel je in de film, dat Benedetta, ondanks alles, eigenaar is over zichzelf.”