Schouw/Spelers: Gijs Naber

Hoe acteren Nederlandse filmacteurs? Deze maand de kleine, maar significante transformaties van Gijs Naber, die zelfs het meest gefrustreerde personage emotioneel los kan weken.

Ik kan me geen betere casting voorstellen voor de Hollandse schipper Jacob Störr in Ildikó Enyedi’s The Story of My Wife (2021), die in een noodlottig huwelijk terechtkomt met een mysterieuze Française (gespeeld door Léa Seydoux), dan Gijs Naber.

Voor de Hongaarse regisseur en scenarist is deze film, een bewerking van Milán Füsts gelijknamige boek uit 1942, een reflectie op taal en cultuur. Kan je iemand echt leren kennen als je niet eens in dezelfde taal droomt en denkt? Voor Naber is het een fascinerende hoofdrol, waarin hij probeert uit het cliché van de stugge Hollander te stappen. Zijn Jacob Störr probeert een meer temperamentvolle en passievolle man te worden voor de geliefde die uit zijn vingers dreigt te glippen.

Als kapitein van een groot transportschip draagt Störr veel verantwoordelijkheid, wat hem tot een stugge en enigszins eenzame man heeft gemaakt. Autoriteit neerzetten gaat Naber gemakkelijk af, zie zijn rollen als prins Willem-Alexander in Majesteit (2010) en Ronald Koeman in I Am Zlatan (2021). Störr speelt hij met een scherpe onrust: op het land is hij een vis uit het water. Al helemaal als hij bij wijze van weddenschap Léa Seydoux’ Lizzy spontaan ten huwelijk vraagt.

“Ben je niet bang voor hem”, vraagt een vriend van haar terwijl Jacob naast hen zit. “Maar een klein beetje”, antwoordt Lizzy, terwijl de camera op Gijs Naber gericht is, die met zijn geconcentreerde blik overbrengt hoe juist Störr amper kan verbergen hoe doodeng hij het allemaal vindt.

De rest van de film is een fascinerende studie in spel, waarin Störr probeert voor Lizzy de man te zijn die hij eigenlijk niet is. Meestal speelt Naber hem als een weerloos dier, gevangen in de koplampen van een aanstormende auto – onheil lijkt immers altijd in de buurt te zijn.

Eén scène levert een formidabel contrast op, wanneer brand uitbreekt op een passagiersschip en geen hulp in zicht lijkt. Als kapitein claimt Störr hier wel de autoriteit waaraan het hem inmiddels in zijn persoonlijke leven ontbreekt. Wanneer nodig, is hij glashard en ondoordringbaar. Als het gevaar is geweken, zie je pas een andere kant: een kleine lach verraadt dat zijn door strakke lijnen getekende gezicht ook zachtere, warmere contouren kan aannemen. Het is eigenlijk een tragisch moment, want waar is die man in de rest van de film als hij nodig is?

De netelige positie van Jacob Störr doet ergens denken aan Nabers gefrustreerde personage in Michiel ten Horns Aanmodderfakker (2014), waarin hij de eeuwige student Thijs vertolkt. Hij speelt hem als één brok getergdheid. Tijdens een familiefeestje kijkt hij de hele tijd om zich heen, zijn omgeving scannend naar afleiding of een uitweg uit de hel die zijn sociale leven op dat moment is. Als hij al iemand in de ogen kijkt, is het met een blik van hevige desinteresse. Met zijn handen slungelig in de zakken van zijn broek gestoken wordt nog extra duidelijk hoezeer Thijs op slot zit.

Ook Aanmodderfakker gaat over een personage dat zich probeert los te weken uit de sleetse routine van zijn leven. Ten Horns romantische komedie berust op meer genreclichés dan The Story of My Wife, maar laat alsnog goed zien hoe Naber met een paar aanpassingen in zijn spel personages kan laten transformeren. Al die uitgestelde en opgekropte emoties moeten ergens heen en geven uiteindelijk toegang tot een veel diepere innerlijke gevoelswereld.

Het is prachtig om te zien hoe goed Naber van zich af kan spelen, totaal prikkelbaar en opstandig, om vervolgens al die energie inwaarts te keren om zichzelf open te stellen. Dat zit hem ook in kleine lichamelijke dingen, zoals de manier waarop hij zijn schouders optrekt of juist ontspannen laat zakken. Al die subtiele gebaren hebben een groot effect op hoe Naber zich manifesteert op het doek.

De grap is dat in Alex van Warmerdams De laatste dagen van Emma Blank (2009) zo’n proces zich eigenlijk nooit echt voltrekt. Daarvoor is de familie waar Nabers personage deel van uitmaakt te venijnig en te giftig. Het enige wat ze kunnen doen in deze gitzwarte komedie is hun emotionele graf dieper graven.