Denis Villeneuve over Dune: Part Two

Een gesprek in Parijs met regisseur Denis Villeneuve over de drie delen Dune, de verhouding tussen patriarchaat en matriarchaat in zijn oeuvre en het belang van de hoofdrolspeler. “Wat ik verlang, is verrast te worden en dat blijft Timothée doen.”

“Blijf intact. Bescherm je integriteit en identiteit. Sluit geen compromissen.” Wanneer we hem op 15 november 2023 ontmoeten in een sjiek Parijs’ hotel herhaalt Denis Villeneuve graag het advies van Martin Scorsese.

Hij is doodvermoeid van de promotietour, en de slopende opnamen voor Dune: Part Two lieten hun sporen na. Maar de Canadese filmmaker koestert nog steeds de koppigheid en filmische visie die hem al typeerden toen hij in 2009 in Cannes Polytechnique presenteerde. “Eigenlijk maak ik nog altijd dezelfde films, ook al is de schaal nu groter.”

Dune: Part Two hoort een kaskraker te worden en Warner kan buzz gebruiken bij de promotie. De “nog niet helemaal afgewerkte” film krijgt Filmkrant niet te zien in Parijs. Wel mogen we, na het ondertekenen van embargoformulieren, samen met de Franse filmpers aanschuiven voor een vertoning van vier door de regisseur becommentarieerde scènes.

“Toen ik als veertienjarige in een boekhandel op de cover van Frank Herberts Dune een mysterieuze figuur met blauwe ogen zag, was ik verkocht”, laat Villeneuve zich ontvallen. “We ontwikkelden speciale software om dat blauw perfect te krijgen.” Het is een detail, maar het schetst zijn ambitie. Bij Villeneuve hoor je niet het geratel van promotieslogans, hij wil zijn passie delen. Dat blijkt even later tijdens een één-op-één-gesprek.

De link die Polytechnique, Incendies [2010] en Sicario [2015] leggen tussen geweld en giftige mannelijkheid krijgt in Dune [deel één: 2021] een nieuwe dimensie. “Ik was vooral bezig met het tragische aspect van de vicieuze cirkel van geweld, waarbij mannelijkheid verbonden is met controle en vrouwelijkheid met openheid. Vrouwen vormen vaak het morele centrum van mijn films, maar binnen een patriarchale samenleving. In Dune hebben ze ook echt macht. Ik wilde een sciencefictionverhaal met sterke, dominante en niet per se sympathieke vrouwen. Daarom focus ik op de orde van de Bene Gesserit, de vrouwelijke krachten achter de schermen.”

In het begin van Dune lijken orde en chaos het werk van mannelijke feodale figuren, maar langzaam tekent zich een matriarchaal systeem af. “Doordat de status van Pauls moeder Jessica binnen de Fremen-gemeenschap groeit, worden de vrouwelijke krachten duidelijker. Dune: Part Two is geen sequel, maar het tweede deel van de film. We zijn meteen terug op Arrakis, waar Paul [Timothée Chalamet], Jessica [Rebecca Ferguson] en Chani [Zendaya] dieper de woestijn intrekken. Omwille van die continuïteit was het belangrijk dit deel snel met dezelfde technische ploeg te filmen. Dune was een generale repetitie voor dit ambitieuzere tweede deel.”

“I will face my fear”, trekt als mantra Herberts Dune op gang. Paul Atreides moet zijn angst en onzekerheid overwinnen. “In het eerste deel is Paul passiever, ondergaat hij de acties van volwassenen. Nu neemt hij zelf zijn lot in handen. De angst is van een andere orde, verbonden met zijn visioenen en traumatische herinneringen.”

Te oordelen naar de getoonde scènes is Dune: Part Two minder contemplatief. “In Dune belanden we via Paul op de woestijnplaneet Arrakis met haar specifieke cultuur. Dat zorgt voor beschrijvende en meditatieve momenten. Langzaam komt er meer actie in beeld. Deel twee duikt volop in de actie met personages die zich moeten bewijzen en een cruciale rol spelen in de strijd met de Harkonnen en de keizer. Paul toont zich krachtig en charismatisch. Het is de verdienste van Timothée Chalamet dat die transformatie geloofwaardig overkomt.”

Hoe belangrijk is daarbij de relatie tussen regisseur en acteur? “Essentieel. Wanneer men me vraagt of ik na Arrival [2016], Blade Runner 2049 [2017] en Dune wil terugkeren naar meer intieme films, zeg ik nooit gestopt te zijn met het maken van intieme films. In het spanningsveld tussen camera en acteur, filmmaker en acteur, ontstaan personages, emoties en een verhaal. Als scenarist-regisseur werk ik met het scenario, ontwikkel ik de parameters van een personage, maar de acteur blaast er leven in. Wat ik verlang, is verrast te worden en dat blijft Timothée doen.”

Ondanks de visuele effecten is dit fysieke cinema. “Cinema moet, veel meer dan theater, verankerd blijven in de realiteit. Ook bij sciencefiction. Ik laat acteurs zoveel mogelijk in fysieke ruimtes in hun rol groeien, met tastbare rekwisieten en uitgewerkte kostuums. Dat levert het naturalisme op dat nodig is om de intimiteit én psychologie van personages te ontwikkelen. Verankering in de realiteit is zeker bij een imaginaire werkelijkheid belangrijk en daarom laat ik zoveel mogelijk decors, objecten en voertuigen bouwen. Dat voedt de verbeelding, de vertolking én mijn mise-en-scène.”

Met dank aan textuur, licht en kleur. “De relatie tussen mens, natuur en biologie was belangrijk in het ecosysteem dat Herbert beschrijft. Daarom breng ik de natuur nadrukkelijk en gedetailleerd in beeld. De woestijnplaneet Arrakis oogt vertrouwd en dat maken we duidelijk door niet met green screen te werken maar echte locaties te gebruiken. Omdat we weigerden esthetische compromissen te sluiten en de impact van ecosystemen op wezens, culturen en gedrag wilden tonen, werkten we zoveel mogelijk met natuurlijk licht. Bij de Harkonnen-planeet Gieidi Prime haalden we dan weer de kleuren weg om een meer primaire, fascistische wereld te creëren. Een wereld zonder nuance.”

Dit tweeluik is een adaptatie van het eerste deel van Herberts Dune-trilogie. Bent u klaar voor het vervolg Dune Messiah? “Een deel van het verhaal is verteld, maar er is ruimte voor een derde film die commentaar levert op de vorige twee. In Dune Messiah gaf de schrijver aan dat messias-achtige leiders snel ontsporen. Het was een voordeel dat ik dit waarschuwingsverhaal kende toen ik aan het project begon. Daardoor kon ik kritische elementen inbouwen bij Pauls transformatie. De blik van Chani is daarbij cruciaal. Via haar ontstaat er afstand en reflectie. Door de verstrengeling van emoties en voorgevoelens hangt de schaduw van de toekomst over de ontwikkelingen.”

Komt dat derde deel er zeker? “Dat is het plan, tenzij er iets catastrofaal fout loopt. Dune heeft het goed gedaan, iedereen vindt Part Two sterker en de studio wil een derde deel, dus…”

Dune omschreef u als ‘an appetizer’, Part Two als ‘the real meal’, dan… “…is de derde een dessert. Deze films zijn mijn ode aan spektakel. Ik hou van visueel spectaculaire films die tot hun recht komen op een groot doek. Je kunt dit tweeluik thuis bekijken, maar ik draaide ze voor een groot doek. Bovendien maakt de bioscoop deel uit van de beeldtaal van film en blijft de collectieve kijkervaring belangrijk in onze samenleving. Daaraan herinnerde de pandemie ons.”

Er is sprake van een Children of Dune-vervolg. “Zonder mij, met de derde film beschouw ik het verhaal als afgerond. De opnamen zijn loodzwaar, ik wil de woestijn verlaten en andere verhalen vertellen, nieuwe onbekende werelden tonen.”

Sciencefictioncinema weet het onbekende vaak alleen op een vertrouwde manier te tonen. Arrival koos voor een andere aanpak met taal als cruciaal element. “Woorden definiëren en bepalen een wereld. Een woordenboek ontwikkelen helpt dat universum begrijpen. Ted Chiang is een uniek sciencefictonschrijver en zijn korte verhaal Stories of Your Life linkt taal aan onze perceptie van de realiteit. Wat me boeide bij Arrival is dat we de klassieke fysieke wetten verlaten en via een andere tijdsopvatting naar een verhaal gaan kijken. Welke levenskeuzes maak je, wetende dat waardevolle dingen fout aflopen? Taal is hier niet alleen communicatie, maar ook een vorm van actie. Dat toekomst en verleden simultaan liepen in het verhaal, bood de kans om het niet-vertrouwde op een niet-vertrouwde manier te laten zien. Een nieuwe Arrival zie ik trouwens wel zitten.”

Dune: Part Two Verenigde Staten, Canada, 2024 | Regie Denis Villeneuve | Met Timothée Chalamet, Zendaya | 166 minuten | Distributie Warner Bros. | Te zien vanaf 29 februari 2024