Poor Things

Bella Baxter is “haar moeder en haar kind en tegelijkertijd geen van beiden” in Yorgos Lanthimos’ ontzagwekkende Poor Things.

Godwin Baxter (Willem Dafoe) – God, voor intimi – brengt het lichaam van een vrouw die zelfmoord pleegde weer tot leven door het brein van haar ongeboren foetus erin te transplanteren. Zo wordt Bella Baxter geboren.

Wat volgt in Poor Things is de hilarische ontwikkeling van een baby die opgroeit in een vrouwenlichaam. Een queeste, weergaloos belichaamd door Emma Stone, waarin het personage gedreven wordt door een ontluikende passie voor orgasmes en het verlangen om de wereld te zien. Met bon-vivant Duncan Wedderburn (Mark Ruffalo) start Bella een reis waarin ze zichzelf meermaals zal verwekken, via filosofische lessen, sociale gewaarwording en onthullingen over haar verleden.

Anachronisme en vervreemding
Poor Things is de ontzagwekkende verfilming van het gelijknamige boek van Alasdair Gray, tot scenario bewerkt door Tony McNamara. McNamara verdient groot applaus voor de bewerking van het boek naar meeslepende dialoogvoering, waarin innerlijke ontwikkelingen, poëtische taal en wetenschappelijk jargon elkaar ontwrichten en versterken.

De filmische taal van regisseur Yorgos Lanthimos en cinematograaf Robbie Ryan creëert uitgestrekte landschappen, natuurlijk en stedelijk, waarin zowel Bella Baxter als de ogen van de kijker verdwalen. Lanthimos’ kenmerkende wide shots en het veelvoudig gebruik van de zoomlens zijn een cinematografische vertaling van hoe Bella haar omgeving ervaart: groots en speels. De beginscènes, wanneer Bella’s babyhersenen de wereld nog kleurloos aanschouwen, zijn in zwart-wit gefilmd. Naarmate Bella zich ontwikkelt, verandert de cameravoering met haar mee. Beweeglijke shots spiegelen haar nieuwsgierigheid en fisheye-lenzen vergroten het ongemak tijdens beklemmende situaties.

Dat de postmodernistische filmmaker Lanthimos wel uit de voeten kan met ‘raar’ is inmiddels bekend en zijn ontwerpers slagen erin mee te liften op zijn zonderlinge kronkels. De gehele crew heeft buitengewone prestaties geleverd om de melange van verschillende tijden in kostuum en decor vorm te geven. De dominante Victoriaanse esthetiek verweeft zich moeiteloos met futuristische elementen: er vliegen spaceshuttles door een negentiende-eeuws Lissabon. Bella’s historische kostuums met typerende pofmouwen zijn aangevuld met korte rokjes en felle kleuren.

Wat ook niet ongenoemd mag blijven is de muziek van componist Jerskin Fendrix, die voor Poor Things zijn eerste filmscore maakt. Fendrix zet de toon met subtiele houtblaasinstrumenten. Juist door grillig tegengas te geven aan de visuele kakofonie, zorgt hij dat muziek en beelden elkaar versterken.

Sociale satire
“Bella is een experiment”, poneert haar maker. “De resultaten zullen niet zuiver zijn als ze niet gecontroleerd wordt.” Bella’s lichaam wordt geobjectiveerd ten behoeve van de wetenschap, is ondergeschikt aan de wil van ‘God’, en mannen tekenen contracten waarmee ze dat lichaam denken te bezitten. Het is allemaal uiteraard een dikke vette knipoog, een satirische uitvergroting van giftige mannelijkheid waarmee Lanthimos de absurditeit van het patriarchaat schetst.

De voor hand liggende lezing van Poor Things is dan ook dat het de feministische odyssee is van een hoofdpersonage op zoek naar autonomie en bevrijding. Deze lezing doet echter geen recht aan het personage van Bella Baxter. Zij verhoudt zich niet tot de wereld vanuit een vaststaande identiteit of een sterk zelfbeeld (zie ook het feit dat Bella vaak naar zichzelf verwijst in de derde persoon), maar simpelweg vanuit haar drang om te ontdekken. Bella hoeft nergens van bevrijd te worden, maar schijnt met haar plompverloren zoektocht een licht op de status quo. Zoals Emma Stone het in een interview samenvatte: “Ik dacht dat ze een moeilijk personage was om te spelen, tot ik besefte dat dat alleen was omdat ze zo simpel is.” Het is simpelheid en naïviteit waarmee scheuren ontstaan in het normatieve doek.

Het verhaal van Bella, maar ook van de mannelijke personages om haar heen, draait om de confrontatie met conditionering. Alle personages doorlopen een proces van transformatie in een constellatie van relaties, waarin intergenerationeel trauma, sociaal-maatschappelijke posities en botsende ideologieën bijdragen aan een complex kleurenpalet aan wereldbeelden. In de woorden van Lanthimos: “Er is geen directe boodschap, denk ik. Het ging vooral om het creëren van situaties voor de personages die conflicten in menselijk gedrag en met de omgeving tonen.”

Het resultaat is een audiovisuele schatkist waar niets armoedigs of zieligs aan is.