Ildikó Enyedi over The Story of My Wife

Onvermijdelijke botsingen tussen talen, culturen, genders en temperamenten doemen op wanneer Gijs Naber Léa Seydoux tegen het lijf loopt in The Story of My Wife van Ildikó Enyedi. Voor haar gaat dit drama over de overgave aan een ander. “Als je de controle wil houden over de wereld om je heen, dan word je daar vroeger of later voor gestraft.”

The Story of My Wife verbeeldt de gemankeerde relatie tussen schippers en kosmopolieten, feitelijk twee zijdes van dezelfde medaille. De oogstrelende film laat zien hoe arbeid, handel, kolonialisme en exploitatie het fundament legden voor de luxe levens in de grote stad.

De film zit vol scherpe observaties over wereldhandel, kapitalisme en commercie aan het begin van de twintigste eeuw, maar de Hongaarse regisseur Ildikó Enyedi legt daar niet te veel nadruk op. Voor haar gaat dit historische drama, een bewerking van Milán Füsts gelijknamige roman uit 1942, over een toevallige ontmoeting tussen een man en een vrouw: de Hollandse kapitein Jakob Störr (Gijs Naber) en de mysterieuze Parisienne Lizzy (Léa Seydoux).

“Jakob kampt met klassieke zeemansproblemen”, legt Enyedi in 2021 uit op het filmfestival van Cannes, waar haar negende speelfilm in de hoofdcompetitie draaide. “Zulke mannen leefden lang op zee, aten slecht en kregen als gevolg last van hun maag. Zeemansmaag was een gevreesde plaag onder schippers, waar een oplossing voor gezocht moest worden. De kok op het schip heeft zo’n oplossing voor Jakob: het vinden van een vrouw. Waarom niet, denkt hij, en hij besluit de eerste de beste vrouw te trouwen die hij tegenkomt.”

Overgave en controle
Zo’n abrupte en onvoorspelbare ontmoeting, alsof die door het lot is bepaald, sluit bijzonder goed aan bij Enyedi’s vorige film, het Gouden Beer-winnende On Body and Soul (2017). Daarin bleken twee mensen aan elkaar verbonden te zijn door een gedeelde droom.

Enyedi ziet de overlap tussen de twee films net anders: voor haar gaat On Body and Soul over overgave en The Story of My Wife over controle. “De titel maakt al duidelijk dat de film over de man gaat”, verklaart ze. “In het boek en in mijn film blijven we altijd bij het perspectief van Jakob. Ik zie Lizzy meer als de docent die in zijn leven is gekomen om hem levenslessen te geven. Ze is bijna een zen-leraar, in de manier waarop ze hem duidelijk maakt dat hij niet overal grip op kan hebben. Zij zegt tegen hem: het is zinloos om te wachten tot het leven jou tegemoet komt. Jij moet zelf ruimte maken voor het leven.”

Als je de controle wil houden over de wereld om je heen, dan word je daar vroeger of later voor gestraft, aldus Enyedi. “Kijk maar naar onze kapitalistische wereld van nu. Die staat in de fik omdat we er elk aspect van willen controleren. De film gaat dus niet alleen over mannen versus vrouwen. Het gaat over onze plek op deze wereld.”

Patronen van die tijd
Enyedi grijpt hier terug naar een andere tijd, waarin ouderwetsere verhoudingen tussen man en vrouw vanzelfsprekend waren. Journalisten in Cannes waren er happig op om daar kritiek op te leveren, maar dat is volgens Enyedi ongegrond.

“Ik zie het simpelweg als de patronen van die tijd”, zegt ze over de genderverhoudingen in haar film. “Patronen die sociaal gedrag bepalen en dus ook de relaties tussen mannen en vrouwen. Ik ben er niet om die patronen aan te vallen of te bekritiseren. Ik wil juist de vanzelfsprekendheid van die patronen laten zien, om aan te tonen dat het is als het water waar de vissen in zwemmen of de lucht die we inademen. Het boek van Füst speelt op zijn eigen manier met de culturele clichés van die tijd. Dat zie je vooral in de verschillen tussen Jakob, een vrome, hardwerkende Hollander, en Lizzy, een enigmatische vrouw uit de grote stad.”

Wat voor Enyedi, die dit boek al haar hele leven wilde verfilmen, juist interessant is aan de ouderwetse opvattingen van de personages, is dat die steeds minder goed beginnen te werken voor Jakob. Hij verliest de grip op zijn huwelijk, zijn werk en zijn leven. “Je ziet dat ook nog bij mannen van nu: ze hebben een gereedschapskistje waarmee ze hun hele leven vooruit moeten en dan blijkt ineens dat wat in dat kistje zit niet meer voldoet. Zonder er al te militant over te zijn denk ik dat mijn film dus ook reflecteert op onze tijd.”

The Story of My Wife benadrukt herhaaldelijk dat Jakob eigenlijk maar in één ding goed is: op zee zijn. De grootstedelijke landrotten brengen hem enkel in verwarring, terwijl hij op zee alles onder controle heeft. De beste scène van de film verbeeldt dat op weergaloze wijze. Een oververhit passagiersschip dreigt midden op zee af te fikken. Het is aan kapitein Jakob om een lastig besluit te maken: met volle kracht voorwaarts richting een storm op zee, hopende dat het brandende schip daar geblust kan worden, of in stilstand wachten op reddingsboten. “Hier zie je zijn echte instinct naar boven komen”, aldus Enyedi. “Als ze zouden wachten op die reddingsboot zou iedereen op het schip levend verbranden.”

Metaal, hout, touw
Wat de scène echt indrukwekkend maakt is de kalme, aandachtige beeldvoering van Enyedi, die hier gaat voor eerlijk en schilderachtig realisme. “Op visueel gebied moest de film dezelfde waardes uitstralen die Jakob ook in zich heeft: hardwerkende, eerlijke, eenvoudige vroomheid. Zo recht door zee als een vrachtschip. Metaal, hout, touw, dat zijn de materialen waar de film op wil lijken. Ik moet zeggen: het was best een risico om de film op deze manier te maken, maar we wilden een film die aanvoelt zoals Jakob denkt. Want dit is Jakobs film. Het is zijn reis en wij zijn de toeschouwers die hem op zijn levenspad volgen.”