Makoto Shinkai over Suzume

Miyazaki. Je ontkomt er niet aan, als je met Makoto Shinkai spreekt over zijn nieuwe film Suzume. Hij begint er zelf over: meester Hayao Miyazaki is nu eenmaal het ijk- en vertrekpunt voor zijn werk. Maar dan nu wel met mobieltjes.

Miyazaki. Daar moeten we toch weer beginnen. Het is inmiddels een cliché dat Makoto Shinkai ‘de nieuwe Miyazaki’ wordt genoemd – en dat Shinkai, terecht, ontkent dat hij dat is. Het staat zelfs bij zijn profiel op de Internet Movie Database: ‘bijnaam: de nieuwe Hayao Miyazaki’. Terwijl dat natuurlijk een onredelijke, onhaalbare vergelijking is met de beste animeregisseur aller tijden. Niemand is ‘de nieuwe Miyazaki’ – zelfs Hayao’s zoon Gorō niet, ook al is het zijn eigen achternaam.

En door zo’n cliché te herhalen, zoals ik nu doe, versterk je het alleen maar – zoals ik ook al constateerde in een Filmkrant-blog vanaf de Berlinale, waar Shinkai’s nieuwe anime Suzume in première ging. Dus waarom doe ik het dan toch? Mijn excuus is zo oud als de peuterspeelzaal: hij is begonnen.

Want Shinkai begint zijn nieuwe film natuurlijk niet voor niets met de tekst ‘Miyazaki’ – een plaatsaanduiding voor de prefectuur Miyazaki in dit geval, in het zuidoosten van Japan, maar toch: Japan heeft 47 prefecturen en Shinkai kiest deze. Dan vraag je erom.

Bovendien begint Shinkai er ook zelf over in het gesprek dat ik samen met een paar andere journalisten met hem heb in Berlijn. Ongevraagd. Wij willen weten wat hij, in eigen ogen, aan de rijke animetraditie heeft toegevoegd met Suzume, waarin de titelheld een poes moet vinden die moet helpen een onderaardse monsterworm tegen te houden, die dreigt een enorme aardbeving te veroorzaken.

Shinkai antwoordt: “We denken niet dat we op hetzelfde niveau zitten als waar bijvoorbeeld Hayao Miyazaki was met Spirited Away [2001].” Ja, oké. “Maar natuurlijk proberen we wel iets goeds te creëren. Voor ons was de uitdaging om moderne Japanse personages te creëren. Dus als Suzume aan het begin haar huis verlaat, neemt ze alleen haar mobieltje mee. Meer heeft ze niet nodig om door Japan te reizen. Suzume leeft in dezelfde wereld als wij en zo is onze wereld nu eenmaal. Ze wil die poes vinden en dan gebruik je dus sociale media. Dat is voor elke jongere vanzelfsprekend. Daarom wilden wij dat ook doen, zodat jongeren zich erin zouden herkennen.”

Dat klinkt logisch, maar Shinkai loopt daarmee wel het risico dat zijn films eerder verouderen. Mobieltjes en sociale media ontwikkelen zich nu eenmaal razendsnel – en ogen al snel lachwekkend achterhaald. Daar hebben Miyazaki’s meer tijdloze films geen last van.

Over Hayao Miyazaki gesproken (ja, nu gaan we er ook voor): een collega had hem destijds geïnterviewd, toen Spirited Away op de Berlinale in première ging. Miyazaki had, aldus die collega, toen gezegd dat westerse kijkers niet alles van die film zouden begrijpen, omdat sommige dingen nu eenmaal te Japans waren. Wat vindt Shinkai daarvan, met betrekking tot Suzume?

“Dat wist ik niet, dat Miyazaki dat dacht. Maar het klopt dat een internationaal publiek sommige dingen in Suzume misschien niet direct oppikt. Als Suzume in haar dagboek kijkt, zie je een pagina die helemaal zwart is bekrast, met de datum 3/11. Iedereen in Japan weet meteen wat dat betekent [de grote aardbeving van 11 maart 2011; KD]. Als een Japanner die datum ziet, lopen de rillingen over z’n rug. Dat heeft een internationaal publiek waarschijnlijk niet, maar dan nog kun je het verhaal begrijpen: dat Suzume haar moeder verloor bij deze aardbeving en tsunami en dat hun huis is weggevaagd. Daarvoor hoef je niet te weten wat ‘3/11’ betekent. We zijn ervan overtuigd dat de reacties en emoties van Suzume universeel te begrijpen zijn.”

Het is ook de schuld van de Berlinale, dat we aan Miyazaki denken. Op dit festival forceerde hij in 2001 de doorbraak van Japanse animatie in de westerse canon: zijn Spirited Away won toen in Berlijn als eerste animatiefilm de Gouden Beer, kreeg daarna als eerste anime de Oscar voor Beste Animatiefilm en belandde uiteindelijk in 2022, samen met Miyazaki’s eigen My Neighbor Totoro (1988), als eerste animatiefilms ooit in de Sight & Sound-lijst van beste films aller tijden.

Suzume is de eerste anime in de Berlijnse competitie sinds Spirited Away – een vergelijking wordt daarmee onvermijdelijk. En dan valt op dat Shinkai’s films een stuk sneller zijn. Sneller in het verhaaltempo, sneller in het camerawerk en sneller in de montage – inclusief bijvoorbeeld korte close-ups tijdens actiescènes die sterk aan live-action beeldtaal doen denken. Je kan ze ook ‘gehaast’ noemen. “Om aan te sluiten bij de jeugd van tegenwoordig, is het tempo bij ons inderdaad hoger”, beaamt Shinkai. “We gebruiken ook meer cgi. Dus misschien is ons werk niet zo rijk als Spirited Away, maar we doen wel ons uiterste best een moderne film te maken.”

Ik denk dat die tempoversnelling iets te ver is doorgevoerd, maar de tijd zal moeten uitwijzen of dit de eeuwigheidswaarde van Shinkai’s (extreem succesvolle) films in de weg zit. Het is natuurlijk waar dat oudere films en series soms traag overkomen. Suzume is, net als Shinkai’s eerdere megahits Your Name. (2016) en Weathering with You (2018), een kind van zijn tijd, gemaakt voor kinderen van zijn tijd.

Voor Suzume noemde Shinkai nog een andere film van Miyazaki als inspiratiebron, Kiki’s Delivery Service (1989). Net als Kiki heeft hoofdpersoon Suzume een aansprekende sidekick – en een originelere, dus die slag heeft Shinkai gewonnen. Want waar Kiki het moet doen met een kat, zit Suzume opgescheept met een medestander die door een magische poes is veranderd in een stoeltje met drie poten. Waardoor hij met komische, hoekige bewegingen – maar steeds handiger, naarmate hij het beter onder de knie krijgt – rent, springt en struikelt. Een stoeltje waarvan een levensgroot model trots bij het interview met Shinkai aanwezig is.

“De aardbeving en tsunami van twaalf jaar geleden vormen natuurlijk een triest verhaal. Daarom zochten we een schattig personage dat Suzume kon begeleiden, om de stemming te verlichten”, legt Shinkai uit. “En daarom heeft het stoeltje drie poten, zodat het op een grappige manier beweegt. Het verhaal daarachter is dat het stoeltje meegesleurd was door de tsunami en zo een poot is verloren. En daarnaast is het een metafoor voor het ontbrekende stukje van Suzume’s ziel.”

Het staat buiten kijf dat Shinkai op het hoogste niveau animeert. Met glorieuze kleurenpaletten, ongekend gedetailleerde locaties en meeslepende choreografieën. Natuurlijk is hij niet ‘de nieuwe Miyazaki’, maar hij verdient een ereplek in de categorie ‘opvolgers van Miyazaki’ – naast bijvoorbeeld Mamoru Hosoda, die ik iets dichter bij de geest van de meester vind blijven. Miyazaki is voor hen niet het heilloze streven, maar het erkende vertrekpunt – daarom begint Shinkai zijn film ermee, daarom begint hij het gesprek ermee.

En daarom begint dit artikel ermee. En het eindigt ermee, want als Shinkai op één punt Miyazaki naar de kroon steekt, is het met zijn verbeelding van maaltijden. Hij moet lachen als ik vraag of het een wedstrijdje is tussen animeregisseurs, wie het beste eten kan animeren. “Ik schrijf vaak maaltijden in mijn scenario’s. Maar mijn team is daar niet altijd blij mee, haha! Het is moeilijk te animeren, omdat het zo gedetailleerd is. Van zo’n bak met rijst moet je elke korrel tekenen. Maar maaltijden zijn belangrijk. Je leert elkaar kennen door een maaltijd te delen. En daarom wil ik dat het publiek ervan kan genieten hoe lekker het eruitziet.”

Alleen: ook hier is Shinkai net te snel. Zulk likkebaardend mooi eten, met zo veel moeite en liefde geanimeerd, en dan maar zo kort in beeld – dat is oprecht zonde. Voor zwelgen in verleidelijke maaltijden moet je de tijd nemen. Daarin kan Shinkai nog steeds een voorbeeld nemen aan maaltijdenmeester Hayao Miyazaki.