Céline Sciamma over Petite maman

Met Petite maman geeft Céline Sciamma een compleet eigen draai aan de tijdreis­film. De Franse filmmaker vertelt over haar nieuwe film, waarin de achtjarige Nelly bevriend raakt met haar moeder als meisje. “Ik verzet me tegen het idee van tijdreizen als een bedreiging.”

Wanneer de achtjarige Nelly in de bossen rond het ouderlijk huis van haar moeder Marion speelt, komt ze haar moeder als meisje tegen. Er ontstaat een bijzondere vriendschap, waarbij de hiërarchie van moeder en kind is verdwenen. Het idee voor de film ontstond als een beeld dat plots aan haar verscheen, vertelt regisseur/scenarist Céline Sciamma (Girlhood, 2014; Portrait de la jeune fille en feu, 2019) over de telefoon. “Ik zag twee meisjes spelen in een boomhut. Ze zijn even oud, maar de een is ook de moeder van de ander.”

Petite maman is, in essentie, een tijdreisverhaal. Maar het is er een zoals we hem nog nooit hebben gezien. Sciamma besteedt geen aandacht aan tijdmachines of scheuren in de ruimtetijd (“daar was ik niet in geïnteresseerd”). Het is ook geen film waarbij Nelly de toekomst moet veranderen of waarin ze tegen wil en dank vast komt te zitten in het verleden. Beide meisjes geven zich over aan de onverklaarbare gebeurtenis en omarmen de kans om met elkaar te spelen. “Dat magisch-realisme is een eerbetoon aan de vrouwelijke pioniers in cinema”, vertelt Sciamma. “Ik verzet me tegen het idee van tijdreizen als een bedreiging en behandel het in plaats daarvan als een kans.”

Nieuwe mythe
Petite maman is een coming-of-age waarin de verandering niet wordt veroorzaakt doordat Nelly opgroeit, maar, zoals de titel suggereert, doordat haar moeder klein wordt. Zij is ook maar een mens, ook ooit jong geweest, met dezelfde kinderangsten en meisjesdromen. Het is daarmee een symbolisch verhaal. “Een nieuwe mythe”, noemt Sciamma het. “Gebaseerd op een simpel idee, zo simpel als een kinderverhaal.”

Met zijn 72 minuten is Petite maman zelf ook petit. “Het is een korte film, maar het is ook een 24-uurs ervaring voor de kijker”, zegt Sciamma. “Ik hoop dat het idee van de film doorwerkt in het hart en brein van het publiek. Ik wil dat de film vragen oproept, vragen waar sommige mensen misschien al over hebben nagedacht en anderen nog nooit bij stil hebben gestaan.” Vragen over hoe je eigen ouders als kind waren, bijvoorbeeld. Sciamma: “Als ik nu boos ben op mijn vader, stel ik me voor dat ik met hem als kind een boomhut bouw.”

Het verhaal over tijdreizen is niet in een bepaald decennium te plaatsen en voelt daarom tijdloos. “Dat was zeker bewust”, zegt Sciamma. “Het moeilijkste was het creëren van twee verschillende tijdlijnen, zonder die in een specifieke tijd te plaatsen. Alles op de set – zoals, ik noem maar wat, de lichtknopjes – moest zowel in de jaren vijftig als in de jaren tachtig als nu kunnen bestaan.”

Sciamma verzorgde zelf de kostuums. “De kleren komen uit het heden, uit 2020, toen de film werd gemaakt, maar ze moesten in al die tijdperken passen.” Met die tijdloosheid beoogde Sciamma een zo groot mogelijk inlevingsvermogen bij het publiek. “Het is natuurlijk mijn eigen verhaal: een kind dat opgroeide in de jaren tachtig met een moeder die opgroeide in de jaren vijftig. Maar ik wil ook dat het publiek zichzelf in de film kan zien.”

Wederzijdse zorg
Nelly verlangt naar een connectie met haar ouders. “Je bent het niet vergeten, je luistert alleen niet”, spreekt ze haar vader toe. Bij het uitzoeken van de spullen van haar oma komt Nelly een speeltje tegen: een batje met een bal aan een touwtje. Perfect, want ze is alleen.

“Het is een verhaal over het innemen van dezelfde ruimte en tijd”, vertelt Sciamma. “Over hoe je moeder er kan zijn, maar er tegelijkertijd ook helemaal niet kan zijn.” Is die vorm van eenzaamheid iets dat Sciamma zich herinnert uit haar eigen jeugd? “Ja en nee. Ik ben geen enig kind, maar ik ben wel de oudste, dus ik was alleen totdat de rest kwam. Ik kan me dat niet meer herinneren, maar toch, ik was alleen, en ook later voelde ik me vaak alleen in de aanwezigheid van anderen.”

Al voordat ze door de tijd reist, probeert Nelly te zorgen voor haar moeder. Zo voert ze haar moeder in de auto vanaf de achterbank een snack. “Je kan vanaf het begin zien dat de hiërarchie niet echt bestaat en dat het kind de moeder ook moedert”, zegt Sciamma. Wanneer de twee ineens dezelfde leeftijd hebben, gaat dat nog gemakkelijker. “De hiërarchie van ouder en kind is gebaseerd op leeftijd”, zegt Sciamma. Als dat wegvalt, ontstaat in plaats daarvan een verhaal van “wederzijdse zorg”. Nelly’s aanwezigheid bewijst dat Marions leven wel goed zal komen; Marions aanwezigheid toont dat niet alles in haar moeders leven om Nelly draait, en dat ze als dochter dus ook niet verantwoordelijk is voor de gevoelens van haar moeder. “Je hebt mijn verdriet niet uitgevonden”, stelt Marion Nelly gerust.

Intuïtief
De twee meisjes worden gespeeld door de eeneiige tweeling Joséphine en Gabrielle Sanz. “Ik heb niet hoeven nadenken over wie wie zou spelen. Pas nu ik de promotie voor de film doe en die vraag vaak gesteld krijg, sta ik erbij stil. Ik zag ze en ik wist: dit is Nelly en dit is Marion. De een komt duidelijk uit het nu, de ander uit het verleden. Dat zit hem in hun energie, de manier waarop ze lopen. Op een bepaalde manier hebben ze eigenlijk zelf hun rol uitgekozen.”

Tijdens het gesprek beschrijft Sciamma haar maakproces keer op keer als intuïtief. De ideeën voor haar films komen vaak tot haar “als een droom”, vertelt ze. En over de manier waarop het veschil tussen verschillende tijden in de film wordt aangeduid: “Ik dacht daar in eerste instantie helemaal niet over na. Ik dacht gewoon: we weten dat het twee verschillende tijdsdimensies zijn door het verschil in behang.”

Sciamma’s films incorporeren vaak kleine, dagelijkse momenten. “Ik ben niet geïnteresseerd in wát er gebeurt, maar in hóe het gebeurt.” Ze vertelt het liefst een groot verhaal aan de hand van kleine momenten. In Petite maman bakken de twee kinderen pannenkoeken, verkleden ze zich als volwassenen en bouwen ze een boomhut ­– “gemeenschappelijk beelden van intimiteit”, aldus Sciamma.

Pandemiefilm
Het idee voor de film ontstond al “voordat de pandemie officieel werd”, zegt Sciamma. Petite maman werd daarmee een soort voorbode voor de dood, eenzaamheid en isolatie die zouden volgen. Nelly is alleen met haar vader in het ouderlijk huis van haar moeder, dat ze leegmaken omdat haar oma onlangs is overleden. “Het beeld van iemand die afscheid neemt van oudere mensen in een verzorgingstehuis was ineens heel accuraat.”

Petite maman was ook de perfecte film om te maken tijdens de pandemie, vertelt Sciamma, vanwege de minimale vertelstructuur, met maar een handvol acteurs en scènes die zich bijna allemaal buiten of op één set afspeelden. Ze heeft de film daarom niet hoeven aanpassen, ook al werd hij gedraaid in oktober 2020, tijdens de tweede lockdown in Frankrijk. Maar de pandemie heeft wel de gemoedstoestand van de film veranderd, zegt Sciamma. “Een filmset is altijd al een soort bubbel. Maar nu zat de rest van de wereld ook in een bubbel. Het was dus een bubbel in een bubbel. Daardoor voelde naar de set gaan nu bijna heilig.”