Producent Ilja Stewart over het huisarrest van Kirill Serebrennikov
'Het wordt tijd dat Kirill weer kunst mag maken'
Na een première op het filmfestival van Cannes, bereikt Leto de Nederlandse filmtheaters. Ondertussen is de Russische regisseur Kirill Serebrennikov nog steeds veroordeeld tot huisarrest. Hoe werkt een regisseur in gevangenschap? Leto-producent Ilja Stewart mag wel praten over de Serebrennikov-situatie: “We zijn vooralsnog optimistisch, want ze hebben geen bewijs.”
Op 23 mei 2017 stormden Russische agenten het appartement van filmregisseur en theaterdirecteur Kirill Serebrennikov binnen. Op zoek naar wat eigenlijk? Geld? Documenten? Belastend materiaal? Een ander team doorspitte de kantoren van het Gogol Theater in Moskou, waar Serebrennikov als artistiek leider werkzaam is. De officiële verklaring is dat de gevierde theaterregisseur en filmmaker van The Student en Leto miljoenen roebels heeft verduisterd. Dit subsidiegeld was onder andere bedoeld voor een Shakespeare-adaptatie die volgens de staat nooit is uitgevoerd.
In 2012 werd Serebrennikovs A Midsummer Night’s Dream wel degelijk opgevoerd, en bovendien met veel lof ontvangen. Serebrennikov zweert dus op zijn onschuld. Toch zit hij op moment van schrijven nog in huisarrest. Gaat dit echt over geld? Of is dit een waarschuwing aan de artistieke Russische gemeenschap, door een van hun meest gedurfde theater- en filmmakers het zwijgen op te leggen? “We zijn vooralsnog optimistisch”, schrijft Leto-producent Ilja Stewart ons over Serebrennikovs situatie. “Ze hebben geen bewijs.” Wat wel duidelijk is, is dat Serebrennikov met zijn films en theaterstukken een gevoelige snaar in Rusland raakt. Stewart beaamt: “Al zijn films zijn van toepassing op ons heden.”
In het toneelstuk en de gelijknamige speelfilmbewerking Playing the Victim (2006) bekritiseerde Serebrennikov al de Russische sensatiezucht naar geweld. Toen Rusland in 2014 de Oekraïense Krim annexeerde, schaarde hij zich onder de oppositie. Twee jaar later verbeeldde hij in toneelstuk en speelfilm The Student (2016) hoe een vatbare jongen radicaliseert door rechts gedachtegoed van de orthodoxe kerk. Ondertussen werkte hij aan een balletvoorstelling over danser/Sovjetvluchteling Roedolf Noerejev, waarin ook zijn homoseksuele liefdesleven wordt verwerkt.
Angst
Dit zijn het soort verhalen en vertellers die het Rusland van Poetin graag onteigent. Het is dus toepasselijk dat Serebrennikovs nieuwste film Leto zich afspeelt tegen het einde van de Sovjet-Unie, waarin opkomende rockster Viktor Tsoy langzaam uitgroeit tot het meest gevierde symbool van de Russische tegencultuur. Die periode is volgens Stewart nu weer populair in Russische cinema, omdat “het publiek zich weer kan vinden in de stemming die toen heerste”.
Niet alleen die stemming, maar ook de onnavolgbare Sovjetcensuur van toen lijkt terug van weggeweest. “We dachten dat we in 1991 aanwezig waren bij de begrafenis van de eenpartijstaat”, beklaagde die andere grote Russische regisseur Andrej Zvyagintsev (Leviathan, Loveless) recentelijk in een interview met The New York Times. “Die begrafenis heeft nooit plaatsgevonden. Wel is het lichaam uit de doodskist opgestaan om ons weer angst in te boezemen.”
Advocaten
Met de chaos rondom de uitbreng van Zvyagintsevs Leviathan, het verbieden van de Britse komedie The Death of Stalin, het opsluiten en verhongeren van de Oekraïense regisseur Oleg Sentsov en het arresteren van Serebrennikov is de staatcensuur van de Sovjet-Unie weer tot leven gekomen. Serebrennikovs remedie is blijven werken. Volgens Stewart is het verlies van zijn vrijheid zelfs een drijfveer geweest om nog harder te werken. “We hebben al onze energie gestoken in het voltooiien van deze film. Kirill heeft Leto in zijn eigen huis kunnen monteren, zodat we de première in Cannes konden halen.”
Terwijl Leto in filmtheaters verschijnt werkt Serebrennikov aan andere projecten. Een door hem naar het heden vertaalde opera van Verdi opende bijvoorbeeld afgelopen maand in Hamburg. Een samenwerkingsvoorstelling over tegendraads Sovjettijdschrift Chronicle of Current Events gaat tijdens het Holland Festival in Amsterdam in première. “Al de nodige communicatie verloopt nu via advocaten”, legt Stewart uit over het praktische aspect van kunst maken onder huisarrest. “Dit is natuurlijk geen langetermijnoplossing, want een kunstenaar hoort in vrijheid te werken. Het wordt dus tijd dat Kirill Serebrennikov weer kunst mag maken.”
