Leviathan (Andrei Zvjagintsev)

De allegorie Leviathan schetst de ondergang van een gewone man en uit zo subtiele kritiek op het complete Russische sociale stelsel.

Een Russische verjaardag: limonadeflessen wodka, spiesen op de barbecue, en een beetje schieten. Als de lege flessen allemaal kapot geknald zijn, heeft de jarige nog wel wat andere doelwitten in de kofferbak: staatsieportretten van gewezen Russische machthebbers. Stalin, Lenin, Chroestjov, Gorbatsjov. Niet Jeltsin. "Die is onbeduidend, de dronken dirigent." Ook Poetin ontbreekt, al wordt hij niet bij naam genoemd: "Het is te vroeg voor die van nu. Te weinig geschiedenis. Laat ze nog wat rijpen aan de muur."
In dit centrale moment van Leviathan, direct voor de omslag die definitief de ondergang van hoofdpersoon Kolya inluidt, koppelt regisseur Andrei Zvjagintsev zijn kritische weergave van het Russische politieke systeem direct aan de hedendaagse machthebbers. Die koppeling is schaars in de film, waarin de kritiek net als in Zvjagintsevs voorgaande films The Return, The Banishment en vooral Elena op een allegorisch niveau wordt geuit.
Het eerste, en grootste, onrecht heeft Kolya al ondergaan als die verjaardag zich aandient. Zijn land, al generaties in de familie, is door de burgemeester onteigend. Zijn huis, eigenhandig uit de grond gestampt, moet tegen de vlakte. Ook in hoger beroep, en zelfs met de hulp van een bevriende advocaat uit Moskou en al zijn connecties, valt daar niets tegenin te brengen: Kolya en zijn vrouw en zoon moeten wijken. De burgemeester heeft de rechterlijke macht in zijn zak, en weet zich bovendien gesteund door de kerk.
Meer nog dan over de politiek lijkt Zvjagintsev het met Leviathan dáárover te willen hebben: kerk en staat. Zo verwijst de titel niet alleen naar Thomas Hobbes’ filosofisch traktaat over het ‘sociaal contract’ tussen burger en staat, geschreven in de tijd dat kerk en staat in West-Europa gescheiden werden. Maar ook naar het Bijbelse monster waar Hobbes al naar verwees, en specifiek naar het Boek van Job waarin het aangehaald wordt. Dat is wat Kolya ondergaat: een hedendaagse variant op de beproevingen van Jobs geloof. Alleen is het niet God, maar zijn het de aardse representanten van kerk en staat die hem provoceren met een eindeloze reeks ellende.
"Geloof je in God?" De vraag komt herhaaldelijk terug in Leviathan, en steevast wordt hij ontkennend beantwoord. "Ik geloof in feiten", houdt advocaat Nikolai vol. Maar ook die feiten zijn van weinig betekenis in het corrupte hedendaagse Rusland.

Joost Broeren


Filmkrant.Live verzorgt in oktober een inleiding bij Must See Leviathan
Concordia | Enschede | 27 oktober 19.15 uur | door Ronald Rovers
Meer info op filmkrant.nl > filmkrant.live