Focus: Tragische Akerman
Chantal Akerman maakte in 2015 op 65-jarige leeftijd een einde aan haar leven. De Uitkijk is haar niet vergeten en vertoont in april en mei vier films van het tweede-generatieoorlogsslachtoffer.
Hoe ziet een verstikkende moeder-dochterrelatie eruit? Nou, bijvoorbeeld zoals in Chantal Akermans No Home Movie, de film die ze een half jaar voor haar dood uitbracht. De twee uur durende documentaire is samengesteld uit gesprekken die Akerman met haar moeder voerde. Vaak via Skype, want Akerman was veel op reis en haar moeder woonde in Brussel. Het leverde bijvoorbeeld dit gesprekje op:
“Als ik je zo zie, wil ik je in mijn armen fijn knijpen”, zegt Akermans moeder.
“Jij was de mooiste moeder, de prachtigste vrouw,” antwoordt Akerman.
“Ach, jij was zo schattig, zo’n mooi meisje”, zegt haar moeder.
“Jij hebt zo’n mooie lach”, antwoordt Akerman.
“Jij bent de mooiste van de wereld. Ik wil je iedere dag zien”, zegt haar moeder.
“Bye, bye.”
“Big kisses.”
Dit zijn geen liefdesverklaringen, maar krampachtige bezweringen van een moeder en een dochter om elkaar geen pijn te doen. Typerend voor veel oorlogsoverlevenden en hun kinderen. Akermans familie was getekend door de Tweede Wereldoorlog: haar Pools-Joodse vader had als onderduiker de oorlog overleefd, haar Joodse moeder, eveneens van Poolse afkomst, overleefde Auschwitz. Akerman groeide in Brussel op in de slagschaduw van de oorlog in een symbiotische relatie met haar moeder. “Ze liet me nooit los, in zekere zin behoorde mijn leven haar toe”, zei ze later over haar moeder.
Achter Akermans succesvolle filmleven, met als meesterwerk Jeanne Dielman, 23 Quai du Commerce, 1080 Bruxelles, die ze op haar vierentwintigste (!) maakte, school een loodzwaar familieleven, waarvan ze nooit loskwam. De dood van haar moeder op 86-jarige leeftijd in 2014 was voor Akerman geen bevrijding, maar sloeg de bodem uit haar leven. Een jaar later pleegde ze zelfmoord.
De Uitkijk vertoont vier films van Akerman uit de jaren zeventig, de periode dat ze haar meest intense en urgente films maakte. Natuurlijk Jeanne Dielman, 23 Quai du Commerce, 1080 Bruxelles – meesterlijke slow cinema voordat die term bestond (2 en 30 april en 28 mei te zien) – maar ook minder bekende films. In Je, tu, il, elle (9 april en 7 mei) speelt Akerman een vrouw die experimenteert met relaties en seks. Les rendez-vous d’Anna (16 april en 14 mei) toont de vervreemding van een filmmaakster op pad om haar film te promoten. En in de documentaire News From Home (23 april en 21 mei) hoor je Akerman als voice-over bij beelden van New York, waar ze als twintigjarige naar toe was gevlucht om aan de verstikking thuis te ontsnappen, brieven voorlezend van haar moeder. Ze gaan over ditjes en datjes. Tante zus en zo is ziek, de dochter van die en die gaat trouwen en de vrouw van de kruidenier is zwanger. Met haar moeder over Auschwitz praten, was onmogelijk, zei Akerman drie maanden voor haar dood in een interview. “Ik vroeg haar ooit om me er meer over te vertellen, maar ze zei: ‘Nee, want dan word ik gek.’ We konden over vóór en ná Auschwitz praten, maar nooit over het werkelijke moment.”