Jia Zhang-ke over Ash Is Purest White

Een crimi die geen crimi is, een liefdesverhaal zonder liefde. Ash Is Purest White is, net als de meeste van Jia Zhang-ke’s films, zowel intiem als episch. Regisseur Jia na de première in Cannes: “Wat hebben we niet opgeofferd om er economisch beter van te worden.”

Dat films nooit helemaal op zichzelf staan maar zich aan elkaar spiegelen en elkaar kunnen verdiepen – of uithollen – bewijst Jia Zhang-ke mooi in Ash Is Purest White. De twee belangrijkste personages van deze nieuwe film introduceerde hij al in 2002 in Unknown Pleasures, vertelt hij tijdens het festival van Cannes in 2018. Ash Is Purest White gaat over maatschappelijke en persoonlijke veranderingen in China in de afgelopen twee decennia, dus het leek hem een goed idee om dezelfde personages te nemen en te laten zien hoe zij veranderd zijn. Het is een prikkelende manier om een verhaal diepte te geven.

Het zijn niet alleen de personages die Jia’s films van toen met nu verbinden, en andersom. Een van hen, Qiao Qiao, gespeeld door Jia’s echtgenoot en vaste actrice Tao Zhao, reist in de loop van deze film duizenden kilometers door China langs plekken waar andere films zich afspelen. Bijvoorbeeld de Drieklovendam die in Still Life (2006) zo’n tragisch monument van de vooruitgang werd, omdat voor de bouw ervan zoveel huizen onder water kwamen te staan.

Reizen, vertelt Jia, of kernachtiger nog, bewegen, betekent je wereld opengooien en je blik verruimen. De prominente focus van Ash Is Purest White is die op Qiao’s ontwikkeling door de jaren heen, maar de film laat ook de transformaties van het landschap zien, simpelweg door de personages er doorheen te laten reizen.

Discogangers
Er is meer dat ‘de stippen verbindt’, zoals Jia het zelf zegt. In Mountains May Depart (2015) zit een aanstekelijke dansscène waar een hele meute discogangers – zo heette dat rond de eeuwwisseling in China nog – synchroon danst op ‘Go West’ van The Pet Shop Boys. Men had niet veel om uit te kiezen, zegt hij. Je kon karaoke doen of disco en twee van de bekendste nummers waar mensen op dansten waren ‘Go West’ en ‘Y.M.C.A.’. Het eerste had hij al gebruikt en dus dansen Qiao en haar geliefde Mr. Bin in Ash Is Purest White op het tweede nummer. “Ik had iets nostalgisch nodig om kijkers meteen terug te voeren naar 2001”, vertelt Jia in Cannes. Misschien alleen al door dat ene nummer te horen, voel je wat er sinds toen veranderd is.”

Het optuigen van de Drieklovendam is een cruciale gebeurtenis in het oeuvre van de filmmaker. De rechte weg naar de vooruitgang die de officiële Chinese geschiedenis van de laatste decennia is, wordt door Jia met elke film weer van voetnoten en kanttekeningen voorzien: moeten al die dorpen wel wijken voor de bouw van een dam? Moeten economische verhoudingen dicteren hoe en waar mensen met elkaar samenleven? Wat doet de steeds grotere afstand tussen individuen en het verdwijnen van intimiteit met onze morele ontwikkeling? Voelen we ons zo niet steeds minder verantwoordelijk voor elkaar?

Ash Is Purest White begint met de liefde tussen twee – nou ja, noem ze – gangsters. Criminelen. Hij is Mr. Bin, zij is Qiao Qiao, afkomstig uit Fenyang, het stadje waar trouwens ook Jia zelf is opgegroeid. Ze krijgt de leiding over de gokhal die ooit onder zijn hoede viel. Het is een blijk van vertrouwen en niets lijkt een mooie toekomst samen in de weg te staan. Maar dingen gaan mis en ze drijven uit elkaar.

Waarom koos u voor deze setting? Gaat het hier om een eeuwenoude criminele organisatie of is het een soort recente maffiaclub waartoe Mr Bing en Qiao behoren? “Het is meer dan alleen maar een criminele organisatie. Wij noemen dit ‘jianghu’. In de Chinese context verwijst jianghu naar een groep mensen die aan de rand van de samenleving bestaat en die om te overleven een soort broederschap vormt. Daarbinnen kan zich natuurlijk een criminele organisatie vormen maar in essentie verwijst jianghu naar iets veel groters. Het zijn groepen mensen die unieke principes delen, die zichzelf organiseren en er een eigen filosofie en gedragscode op nahouden. Het zijn ook groepen die de dominante machtsstructuur en de dominante cultuur uitdagen en er zo nodig tegenin gaan. Ze hebben zelfs hun eigen beschermheilige.
“Zowel de jianghu-cultuur als de mainstreamcultuur is lange tijd gedomineerd geweest door mannen. Maar in de periode waarin de film zich afspeelt, zie je sterke vrouwen klimmen in de pikorde. Ook al staan die vrouwen nog steeds voor familiewaarden tegenover de mannen die van oudsher meer op geld gericht zijn, ook die vrouwen zie je sterker worden. Het zijn niet dezelfde zachtaardige, fluisterende vrouwen als de generatie van hun moeders. Dat is de reden dat ik voor een vrouwelijke hoofdpersoon koos. Voor mij gaat deze film niet zozeer over een vrouwelijk perspectief op jianghu maar over een vrouwelijk perspectief punt.”

Ze groeit als mens. Ze ervaart liefde en verraad. Kunt u iets meer vertellen over de volwassenwording die het personage doormaakt? “Dat is precies de reden dat ik de periode 2001-2018 koos. Een tijd waarin een mens, deze vrouw, kan groeien en sterker worden juist doordat de samenleving toen zo veranderde. Ik heb het zelf waargenomen bij de vrouwen om me heen. Ze raakten meer op zichzelf aangewezen. Plus: ze werden ouder. Die twee dingen deden mensen groeien.”

Maar waarom een romantische verhouding zo leidend laten zijn voor het verhaal? “Nou ja, omdat ze haar geloof in de liefde verliest over die periode van zeventien jaar. Hij schendt de jianghu-code én zijn band met haar, zij gaat zich juist nog meer vasthouden aan die ethische code. Je kunt het zien als een metafoor voor de samenleving die intimiteit en vertrouwen is kwijtgeraakt, allemaal in de naam van economische vooruitgang. Loyaliteit aan elkaar, rechtvaardigheid, die dingen zijn allemaal naar de achtergrond gedrongen in die periode. We staan op een interessant keerpunt, waarop de samenleving moet durven kijken naar wat ze allemaal heeft opgeofferd om er economisch beter van te worden: durven kijken naar wie we waren, naar wat we kwijt zijn en naar waar we naartoe willen.”