Hirokazu Kore-eda over Air Doll

Een sekspop die tot leven komt en op zoek gaat naar een hart. De Japanner Hirokazu Kore-eda gebruikt de stiekeme mannenfantasie uit de manga van Yoshiie Goda om een verhaal te vertellen over de dubbelzinnigheid van leven en liefde.

Even bescheiden en bedachtzaam als hijzelf is heeft Hirokazu Kore-eda een paar aangrijpende en geliefde films de cinema binnengesmokkeld. Niet allemaal werden ze hier uitgebracht — zoals het pacifistische Hana dat breekt met de regels van het samoerai-genre — maar de melancholie en het verdriet uit After Life, Distance, Nobody Knows en Still Walking hebben op veel mensen indruk gemaakt.

Een sprookje voor volwassenen heeft Kore-eda nu naar eigen zeggen met Air Doll gemaakt. Een genrefilm, maar ook weer niet, net als dat bij Hana het geval was. Maar ook een film die midden in de westerse en Japanse literatuur staat met verwijzingen naar Frankenstein, Pygmalion en Junichiro Tanizaki’s The Tattooist*.

“In die manga van Yoshiie Goda zat een scène waarin de pop Nozomi lucht wordt ingeblazen”, vertelt Kore-eda tijdens IFFR 2010 in zijn Rotterdamse hotelkamer. “Dat moment van wedergeboorte wilde ik heel graag in de film hebben. Het geluid van lucht die een lichaam in stroomt en het beeld van een lichaam dat langzaam gevuld wordt. Die combinatie vond ik heel erotisch. Toen wilde ik voor de eerste keer seks in mijn films laten zien. Dat heb ik dan ook gedaan zonder mezelf in te houden.”

De film bewandelt twee paden: Nozomi’s ontdekkingstocht nadat ze tot leven is gekomen is een viering van het leven maar daar tegenover staat een bleke, pessimistische kijk op de levens van de mensen die ze tegenkomt. “In het proces waarin Nozomi een hart krijgt wilde ik inderdaad zowel de positieve als de negatieve kanten van het mens-worden laten zien. Die moesten in balans zijn. De mensen proberen de negatieve kanten van het leven steeds te vermijden maar Nozomo accepteert die kanten juist. De mensen worden steeds pop-achtiger en de pop steeds mens-achtiger.”

Echte liefde of kunstmatige liefde, opgesloten zijn of de wereld in trekken, je nodig voelen of je overbodig voelen en slechts een herinnering zijn, het zijn juist die contradicties, die dubbelzinnigheid van leven en liefde die Air Doll tot een sterke film maken, ook al legt Kore-eda zijn boodschap er soms dik bovenop. De mensen die de hoofdpersoon omringen staan allemaal buiten het echte leven. “Alleen de ideale mens voldoet, en zodra die te oud, te vreemd of te lelijk is, wordt die bij het vuil gezet. Nozomi zelf, de mensen om haar heen, maar ook de dvd’s uit de videotheek waar ze werkt, allemaal komen ze voort uit een cultuur die alles als tijdelijk en vervangbaar beschouwt.” En daar komen dan toch weer Kore-eda’s terugkerende thema’s van dood, verlies en de verzachtende invloed van het feilbare geheugen om de hoek kijken.

De reacties op de film lopen nogal uiteen. Schijnbaar herkent niet iedereen zich in de erotiek en levenslust van een opblaaspop. Is uw verhaal niet vooral herkenbaar voor een Japans publiek? “Het is inderdaad zo dat er in Japan een lange traditie in de kunst is waarbij levenloze dingen tot leven komen. Kijk maar naar de animatieserie Shin Tetsuwan Atom (Astroboy) uit de jaren zestig. Misschien is die traditie daar sterker dan hier. Aan de andere kant krijgt de film ook in Japan positieve en negatieve reacties. Vaak omdat men toch vindt dat de negatieve kanten van het mens-zijn iets te veel benadrukt worden. Maar die verschillende reacties vind ik prima.”

Zowel Nozomi’s eigenaar als het vriendje is wreed en soms agressief tegen haar (het vriendje omdat hij haar laat leeglopen en weer opblaast en weer laat leeglopen). Hoort wreedheid bij de liefde? (Kore-eda zinkt peinzend weg in z’n stoel. De Japanner geeft geen ondoordachte antwoorden.) “Dat is een lastige vraag. Ik weet niet of agressief het goeie woord is. Deze mannen hebben gewoon hun seksuele verlangens en daarom benaderen ze haar zo. Ze zijn niet agressief maar juist heel eerlijk. En Nozomi accepteert die verlangens.”

Men kan toch niet beweren dat Nozomi het fijn vindt dat iemand haar herhaaldelijk opblaast en weer laat leeglopen? “Het moment waarop Nozomi het meest bevredigd wordt, is het moment dat ze de adem van haar vriendje in zich krijgt. Maar er zit inderdaad iets wreeds in, omdat die jongen dat moment heel anders interpreteert. Hij vindt het mooie en opwindende juist dat er lucht uít haar lichaam gaat. Hij ziet het als een moment dat hij steeds kan herhalen. Daar zit volgens mij de verschillende houding van mannen en vrouwen ten opzichte van seks in. Daar bestaat een kloof en die wilde ik Nozomi laten ervaren. Die verschillende beleving van dat moment is ook wat haar het meest verwart.”

Voor het eerst gebruikte Kore-eda de Taiwanese cameraman Mark (Pin Bing) Lee, de vaste cameraman van zijn leermeester Hou Hsiao-hsien. Maar het was Lee’s werk in In the Mood for Love waardoor Kore-eda hem vroeg mee te werken aan Air Doll. “Er is een groot verschil tussen de films die ik tot nu toe maakte en deze film. Vroeger wilde ik altijd… objectief is niet het juiste woord… zoveel mogelijk van buitenaf naar de dingen kijken. Maar Air Doll is een liefdesverhaal en daar komen emoties bij kijken. Nu moest het publiek door de ogen van Nozomi kijken en haar emoties beleven. Mark Lee is wat mij betreft het best in staat om dat te doen doordat hij heel goed emoties uit de achtergrond, uit het landschap kan halen.”

U noemt Air Doll een sprookje maar u gaf er niet de catharsis aan die sprookjes vaak hebben. Gesteld dat Nozomi op zoek gaat naar wat het betekent om mens te zijn, betekent mens-zijn dan dat er geen catharsis bestaat? (lacht) “Ik wil het publiek geen duidelijke conclusie meegeven. Want dat betekent dat ze de bioscoop uit kunnen lopen en alles kunnen vergeten. Ik wil ze iets geven wat refereert aan hun dagelijkse leven. De catharsis komt eigenlijk pas in dat dagelijks leven tevoorschijn. Het is net als in het sprookje van de kleine zeemeermin. Uiteindelijk keert ze zonder te trouwen terug tot water en lucht. Vanuit de beleving van kinderen had Andersen dat als schrijver beter niet kunnen doen. Hij had haar met de prins moeten laten trouwen. Maar voor het verhaal zelf is Andersens einde natuurlijk veel mooier omdat open blijft wat daarna opnieuw uit water en lucht tevoorschijn kan komen. De lezer en de kijker kunnen zelf verder gaan met het verhaal. Dat is iets wat ik ook met mijn films wil bereiken.”

* bron: Air Doll op midnighteye.com