Dansplaining #38

Dan Hassler-Forest zoekt als de Indiana Jones van de filmwetenschappen naar verborgen betekenissen en geheime kamers van de filmgeschiedenis.

Iets meer dan tweehonderd jaar geleden publiceerde Mary Shelley haar roman Frankenstein; or: The Modern Prometheus, waarmee ze de geschiedenis in zou gaan als de grondlegger van de sciencefiction. In het alom gelauwerde Poor Things, die vanaf deze maand ook in Nederlandse filmtheaters te zien is, worden we op een prikkelende manier herinnerd aan de feministische oorsprong van dit geliefde genre.

Sciencefiction wordt door velen nog altijd gezien als een kinderachtig en onrealistisch genre. Mensen denken bij die term vaak het eerst aan de ruimteschepen, bizarre aliens en laserzwaarden die met name Hollywood hebben gedomineerd, zeker sinds de impact van Star Wars in 1977. Maar eigenlijk is een serie als Black Mirror of een film als Children of Men meer typerend voor sciencefiction dan de holle bombast van blockbusters vol visuele effecten. Hoe spectaculair de filmische verbeelding van de toekomst er ook uit kan zien, sciencefiction is bovenal een genre dat prikkelende vragen stelt over de organisatie van onze maatschappij en welke invloed die heeft op onze identiteit.

Er zit een zekere poëtische ironie in het besef dat juist een genre dat zijn oorsprong vindt in het literaire werk van een vrouw door mannen gedomineerd zou worden. Lange tijd schitterden vrouwen in afwezigheid: sciencefictionfilms hielden zich vooral bezig met de avonturen van mannen als Captain Kirk, Luke Skywalker en Marty McFly. In de laatste jaren is er in films als Her en Ex Machina meer aandacht geweest voor genderrollen, maar wel vanuit het perspectief van een man die de verleiding van een vrouwelijke robot probeerde te weerstaan.

Poor Things gaat helemaal terug naar de bron met een variatie op Shelleys Frankenstein-mythe die deze keer ook echt een vrouwelijk perspectief centraal stelt. Het lichaam van een jonge vrouw wordt hierin na haar zelfmoord opnieuw tot leven gewekt door een man die net als dokter Frankenstein technologie gebruikt om zijn eigen macht te vergroten. Het resultaat van zijn experiment is hier echter geen mannelijk ‘monster,’ maar een jonge vrouw die door anderen als object wordt behandeld, terwijl ze zelf weinig idee heeft van haar identiteit in deze wereld.

De creatieve energie van deze onstuimige film blijkt een prachtige belichaming van de vraagstukken die sciencefiction van oudsher typeren. De bevrijding die je voelt is namelijk ook het loskomen van ingesleten genderrollen. Net als Barbie vorig jaar daagt Poor Things de kijker uit om mee te doen aan een gedachte-experiment waarin mannen en vrouwen zich afzetten tegen de vanzelfsprekendheden waarmee ze zijn opgegroeid. Het creatief speculeren over hoe anders we kunnen én willen zijn is uiteindelijk misschien wel het belangrijkste kenmerk van goede sciencefiction.