Margreth Olin over Songs of Earth

Met Songs of Earth brengt de Noorse documentairemaker Margreth Olin een persoonlijk verhaal in de oogverblindende Noorse fjorden: “Terwijl ik in de gletsjer naar boven keek, dacht ik: als het instort en dit is mijn graf, dan is het oké.”

Songs of Earth gaat net zo zeer over een Noorse vallei als over de generaties mensen die er hebben gewoond. Met de vierentachtigjarige vader van documentairemaker Margreth Olin als gids wandelen we langs bergen en gletsjers.

Vader Jørgen werd er als klein jongetje met een blindedarmontsteking door zijn vader te voet naar een ziekenhuis gedragen. En dat ziekenhuis bevond zich niet in de buurt, maar in een fjord verderop. De natuur is niet lief, wil Songs of Earth maar zeggen. Er als mens mee verkeren is hier op leven en dood.

“In de strijd tussen de macht en de machtige – de mens en de natuur – zal de machtige winnen”, zegt Olin. Ze sluit haar ogen, alsof ze het voor zich ziet. “De film volgt beide tijdlijnen. Onze levens zijn zo kort vergeleken met de levensspanne van de aarde. Het contrast wordt duidelijk in de droneshots van mijn vader als nietig figuurtje in almachtige panorama’s.”

Olin is opgegroeid in dezelfde vallei. Deze plek portretteren is een droom die ze van jongs af aan koestert. Olin: “Het eerste moment dat ik het landschap werkelijk ervoer, kan ik me nog goed herinneren. Ik was zestien en ik had een paard. Het was een paard met humor; hij heette Fidel en hij sprong altijd in het rond. Op een dag luisterde ik Kate Bush op mijn walkman en keek ik naar hem, terwijl hij galoppeerde tegen een achtergrond van water en bergen. Het gevoel dat ik toen had, wilde ik transformeren naar film. Dat is deze film geworden.”

“Het heeft jaren geduurd voordat ik zover was dat ik hem kon maken. Ik had de ervaring van mijn vorige films nodig om het verhaal de diepte te geven die het verdiende. De film moest lokaal én globaal zijn. Hij moest persoonlijk zijn, maar tegelijk voor iedereen resoneren. Hij moest gelinkt zijn aan de tijd – de klimaatverandering en de manier waarop we omgaan met de crisis van de natuur zijn immers heel tijdgebonden – maar tegelijkertijd moest hij tijdloos zijn. Het moest een verhaal worden dat relevant blijft voor toekomstige generaties.”

Olin kon het maken niet meer uitstellen. Vader Jørgen is in de tachtig, haar moeder Magnhild in de zeventig. De film is ook een poging om zich te verzoenen met hun toekomstige dood. Olin: “Ik wilde een liefdesbrief voor ze maken en film maken is mijn taal. Ik kan hen zeggen dat ik van ze hou, maar via film kan ik tonen hoe ik ze zie en dat ik hun waarden ken. Toen mijn ouders deze fase van hun leven bereikten, realiseerde ik me opeens dat zij me de toegang boden tot een film over zoiets groots als de connectie tussen mens en natuur.”

Gezangen
De gedeelde hoofdrol, van Jørgen en de natuur, verhindert dat Songs of Earth een klassieke natuurdocumentaire wordt. Je ziet het terug in de cinematografie. Olin: “Ik wilde niet hoeven opboksen tegen de traditionele stijl van een natuurfotograaf. Ik koos een cameraman met wie ik samen een visuele taal kon ontwikkelen. Het uitgangspunt werd beelden verzamelen in plaats van beelden creëren. Natuurlijk beïnvloed je de beelden door de manier waarop je het frame componeert, maar het was vooral onze bedoeling om te kijken wat de natuur ons zelf aanbood.”

Kort nadat de film uitkwam, is Magnhild overleden. “Ze kreeg een hersenbloeding en twee dagen later was het gedaan”, vertelt Olin. “Wat ik ontroerend vond, was dat mijn vader er op een bepaalde manier vrede mee leek te hebben. In de film bidt mijn moeder dat zij eerst zal gaan, omdat ze zich een leven zonder mijn vader niet kan voorstellen. Een van de redenen voor mijn vader om deze wandelingen op zijn leeftijd nog te maken, is dat hij gezond blijft. Hij heeft mijn moeder beloofd in vorm te blijven en daarom blijft hij lopen. Het is hem gelukt om zich aan die belofte te houden.”

Zo’n geschenk kreeg Olin in een gletsjer: de Blue Ice Cave. Je kunt namelijk over gletsjers heen lopen, maar je kunt er ook naar binnen gaan. Olin: “Ik had geen idee hoe mooi die daar zijn. Je hebt er elke kleur blauw die je kunt verzinnen. Het was midden in de winter en min dertig graden binnen. De gids vertelde dat er nog een grot toegankelijk was, maar daar moest je naar binnen kruipen door een smal gat.”

Olin vertelt hoe ze aarzelde en toen toch maar door dat gat heen kroop. “Het was of ik mijn hoofd in een sterrenstelsel stak. Al die vormen en dingen die al duizenden jaren bevroren zijn – dat gaat je fantasie te boven. Het was meters en meters diep. Het ijs was er anders, zwart, alsof je uit een donker raam keek. Ik heb er op de grond gelegen en terwijl ik daar naar boven keek, dacht ik: als het instort en dit is mijn graf, dan is het oké. Ik heb gehuild door de schoonheid.”

De gletsjer deelde zijn verhaal niet alleen in beelden, maar ook in de geluiden, vertelt Olin: “Boven op de gletsjer lieten we microfoons tientallen meters in het ijs zakken. Zo hebben we het geluid van het smelten van de gletsjer kunnen opnemen. Het ritme klonk constant, als een fabriek of als een tikkende klok. Alsof de gletsjer ons wees op de wegtikkende tijd.” De menselijke stem die er tegenover staat, is die van Magnhild. Zij zingt a capella volksliedjes. “Mijn moeder zingt mijn hele leven al liedjes voor me”, zegt Olin. “Het zijn liedjes die generaties lang zijn doorgegeven en ze zijn voor elk fjord specifiek.”

Sporen
De vergezichten in Songs of Earth roepen zowel hoopvolle als nostalgische gevoelens op. Olin ziet er de geschiedenis van de mensheid en de aarde in terug. “Die is in het landschap gesleten”, bespiegelt ze. “Ik volg mijn vader door de vier seizoenen. Die kun je in Noorwegen duidelijk van elkaar onderscheiden. In de lente komt alles tot leven; overvloed in de zomer; in de herfst, met zijn plotselinge wisselingen, herken ik het leven van volwassenen; en in de winter zie ik de ouderdom. Het landschap wordt grafisch en heeft nog maar vier kleuren: wit, grijs, blauw en zwart. Vlak voordat alles bedekt is onder de sneeuw kun je de sporen van onze voorouders in het landschap zien. Ze hebben er hun afdruk in gezet, door met vee en goederen over de bergtoppen heen en weer te lopen. Maar het landschap is ook gevormd door de gletsjer en het water. Die sporen zijn als de bloedvaten van de aarde.”

Symbool voor de voorouders is een gigantische spar, die Olins overgrootvader heeft geplant. Jørgen plant er een nieuwe bij. Of de regisseur er zelf ooit nog één bij gaat planten, is nog maar de vraag. “Eerst maar eens zien of de boom van mijn vader het overleeft. Of er niet een hert is, die hem opvreet. Maar ik vind sowieso dat het aan een toekomstige generatie is om er één te planten. Aan de kinderen van mijn dochters. In zekere zin is deze film mijn boom. Dit is wat ik achterlaat, dit is mijn spar.”