Cristi Puiu over Malmkrog

In Malmkrog kijkt Cristi Puiu naar het verleden van Rusland en Europa. Met Puiu’s kritische en filosofische blik blijkt het een profetisch werk te zijn over de donkere wolk die over de wereld is gaan hangen. Het resulteert in een onheilspellende film. “Wij worden nog beschermd, maar het gaat hier ook komen.”

Noem Cristi Puiu en je hebt het eigenlijk over de Romanian New Wave, een verzameling makers die aan het eind van de twintigste eeuw rauwe en hyperrealistische films maakten over alledaagse Roemenen in de marges van de samenleving. De grap is dat Puiu, als spirituele vader van die stroming, zich al van begin af aan tegen dat label heeft verzet. “Er is geen, geen, geen, geen, geen Romanian New Wave, want er is geen Roemeense filmindustrie”, stelde hij in 2008 al, toen de stroming piekte met succesfilms als Puiu’s The Death of Mister Lazarescu (2005) en Cristian Mungiu’s Gouden Palm-winnaar 4 maanden, 3 weken en 2 dagen (2007). “Als die al zou bestaan,” merkte filmwetenschapper Doru Pop op in zijn studie over de Romanian New Wave, “dan zou het simpelweg de manier zijn waarop Puiu films maakt.”

Maar de manier waarop Puiu filmt, is de afgelopen tijd radicaal veranderd. Het keiharde realisme van zijn vroege werk heeft plaatsgemaakt voor een sterker gechoreografeerde en meer rigoureuze mise-en-scène. Kijk maar naar de grandioze familiesymfonie van Sieranevada (2016), waarin de politieke blik van de Romanian New Wave bezield wordt door mystieke invloeden die zich bekommeren om het spirituele en esoterische.

Het meer dan drie uur durende historische drama Malmkrog (2020) is Puiu’s meest gewaagde artistieke statement tot nu toe. De voornamelijk door dialogen gedreven film speelt zich af in een statig landhuis in Transsylvanië aan het begin van de twintigste eeuw, waar eigenaar Nikolai (Frédéric Schulz-Richard) een diepgaand debat onderhoudt met zijn geëerde gasten Edoard (Ugo Broussot), Ingrida (Diana Sakalauskaité), Olga (Marina Palii) en Madelaine (Agathe Bosch).

Via dat debat stopt Puiu zijn eigen overtuigingen, overwegingen en vragen rondom religie, politiek, kolonialisme en milieubewustzijn in de film, terwijl hij zo trouw mogelijk blijft aan het bronmateriaal van Malmkrog. Hij nam het boek War, Progress, and the End of History: Three Conversations, Including a Short Story of the Anti-Christ (1900) van de Russische filosoof Vladimir Solovjov om vanuit een hedendaagse positie te reflecteren op de duistere krachten van de geschiedenis die ons nu ook weer lijken in te halen. Ook al is het een behoorlijk talige film, dood en geweld zijn nooit weg te denken in dit onheilspellende en relevante werk.

Toen dit interview in 2020 werd afgenomen, in Berlijn net voor het uitbreken van de pandemie, maakte Puiu zich al enorme zorgen over de kant die onze wereld opging. Dat het afgenomen gesprek ook relevant is in de context van de Russische invasie van Oekraïne toont aan hoe accuraat de film is in het identificeren van de belangrijke kwesties die rondspoken in de wereld van nu.

Het is bijna griezelig hoe relevant en hedendaags Solovjovs bronmateriaal aanvoelt. Was dat een reden om juist deze film te maken? “Ergens wel, maar ook weer niet. Ik vreesde het wel om een aanval te beginnen op een tekst die misschien helemaal niets meer met het heden te maken heeft. Daarmee zou ik mij van mijn publiek vervreemden. Bijna per ongeluk stuitte ik gelukkig wel op een soort profetische laag. Daardoor voelen de mensen die mijn film in de bioscoop kijken zich hopelijk toch een beetje meer thuis — ze herkennen misschien wat onderwerpen, wat kwesties. De echte reden dat ik deze tekst heb verfilmd, blijft mijn bewondering voor het werk van Solovjov en dit boek in het bijzonder.”

Het moment waarop Eduardo vertelt dat we leven in het tijdperk van de “vreedzame uitbreiding van de Europese beschaving” en stelt dat we allemaal Europeaan moeten worden, is op zijn zachtst gezegd fascinerend om op dit moment te horen. “Zodra acteur Ugo Broussot spreekt, krijg ik altijd het gevoel alsof ik naar Nicolas Sarkozy kijk. Hij behoort tot een klasse van politici, in de manieren waarop hij zijn accenten benadrukt en zijn lichaam gebruikt om zijn ideeën te uiten. Het is ook interessant om te zien hoe sceptisch de anderen zijn, alsof zij in het verdedigingsteam zitten en zijn agressieve claims moeten weerleggen. Het draait uiteindelijk allemaal nog steeds om macht.”

Solovjov bekommerde zich om de historische en hedendaagse positie van Rusland ten opzichte van de rest van de wereld. Hoe kijk jij nu naar zijn tekst? “Dat is een goede vraag, zeker ook om op hedendaags Roemenië te betrekken. Ik schrijf er zelf geen boeken over, maar Solovjovs tekst en de manier waarop ik die benader hebben bovenal met het christendom te maken. Met de intrede van communisme werd het christendom in Roemenië verboden. Dus dit boek werd pas na de jaren negentig vertaald. Rond die tijd spraken alle communistische gevangenen in Roemenië over God. Voor mensen met een artistieke achtergrond als ik voelde het als een vreemde situatie, met een totaal nieuwe manier van spreken en denken. Deze tekst veranderde mijn manier van denken ook enorm.”

Als het boek zo’n grote invloed heeft gehad op je leven, moest dat vast een zware last op je schouders zijn geweest. “Het boek heeft mijn leven niet in letterlijke zin veranderd. Het deed wat met mijn blik, de manier waarop ik naar de wereld kijk. Het proces was dan ook extreem pijnlijk. Ik wist dat ik niet dichter bij de auteur kon komen. Dat weet je vanaf het begin, dat je niets weet en dat alles wat je denkt te weten over het boek een projectie van jouw eigen verlangen is. Een film als deze maken is dus een nederige daad en zo moet je het ook benaderen. In plaats van stellingen poneren, moet je vragen stellen. Ik moest natuurlijk ook ingrijpen in het bronmateriaal. Ik moest ook zondigen voor deze film.”

Ik ben benieuwd naar de titel en locatie, Malmkrog. “In Transsylvanië.”

Precies. “Dracula’s domein…”

Dat ook. En dat terwijl het boek zich afspeelt aan de Franse Rivièra. “Ah, la belle vie! Maar dat is niet waarachtig aan het leven. Misschien wel voor sommige mensen, maar niet voor mij. Mensen die de communistische gevangenissen hebben overleefd, zeggen wel eens dat ze vanuit hun kleinere cel de grotere gevangenis van de wereld moesten betreden. Ook ik kom oorspronkelijk uit een buurt met betonnen blokken als flats. Zelfs al zou ik in Frankrijk filmen, dan zou ik in het interieur van een landhuis of kasteel hartje winter draaien. Zoiets zou dan wel weer resoneren met de Antichrist die verborgen zit in de film.”
“Ik geloof dat we in duistere tijden leven. We willen dat niet accepteren, omdat we nog te veel beschermd worden door ons eigen lot, om het zo maar te zeggen. Maar onthoud dat mensen — intelligente en gevoelige mensen — worden vermoord in oorlogen die niemand begrijpt. In wat voor wereld leven we? Waarom vermoorden we nog steeds mensen? Wij worden nog beschermd, maar het gaat hier ook komen. Het gaat gebeuren. Kijk maar naar de geschiedenis. Het is onmogelijk — in de wiskundige zin — dat zulk bloedvergieten niet ook op ons grondgebied gaat gebeuren.”

Moeten we dus maar wachten? “Totdat we wel in een conflict of serieus probleem belanden. Een oorlog bijvoorbeeld of een crisis met hevige gevolgen voor de bevolking of een pandemie. Ik denk dat het boek van Solovjov daarover gaat. Daarom fungeert het landhuis als een gevangenis. Het landhuis voelde voor mij als een hel, als een bezeten plek.”

Hoe verbind je dit met Sieranevada? Voor mij is dat ook een film over een huis dat bezeten is door iets duisters. Tegelijkertijd is de manier waarop mensen in Sieranevada en Malmkrog met elkaar omgaan totaal verschillend. Zie je zelf een dialoog tussen de films? “Ik weet het niet zeker, maar het is een goede vraag. Iemand vroeg me ooit wat de beste positie van de camera is. Wat kun je daarop zeggen? Maar ik geloofde toen, en ik geloof nu nog steeds, dat de beste positie van de camera de plek is waar de dood zichtbaar wordt. De onvermijdelijkheid van de dood is de belangrijkste confrontatie die de moderne mens voor zich heeft. Dit is cruciaal. Misschien is de echte gemene deler van mijn films dus wel de dood.”