Malmkrog

De Roemeense filmmaker Cristi Puiu is een wonderlijk alchemist: hij brouwt enerverende cinema uit de zwaarst denkbare bron, een Russisch filosofisch traktaat uit de late negentiende eeuw.

Minstens drie keer moet je Malmkrog zien om de finesses ervan te doorgronden, stelde regisseur Cristi Puiu in een interview. Dat eist nogal wat van de kijker – niet alleen omdat de film bijna drieënhalf uur lang is, maar ook omdat Eye Filmmuseum, dat de film aankocht voor de collectie, hem (in eerste instantie) slechts twee keer vertoont.

Malmkrog is zo’n film waarvan een simpele omschrijving onmogelijk recht kan doen aan het kijkplezier dat hij oplevert. Een film die in feite bestaat uit een breed uitwaaierende moreel-filosofische discussie tussen vijf personages, gebaseerd op een traktaat uit 1899 van de Russische filosoof Vladimir Solovjov en dan ook nog een kostuumfilm gefilmd op één locatie, een statig oud landhuis: dat klinkt nou eenmaal niet als een dijenkletser.

Dat is Malmkrog ook niet, maar Puiu levert wel enerverende cinema. Dankzij goed getimede komische terzijdes en visuele grapjes, maar vooral door het geheel te vatten in een realistisch aandoende maar toch constant raadselachtige sfeer. Er gebeuren de hele tijd kleine onverklaarbare dingen en dat houdt je op het puntje van je stoel.

Solovjovs traktaat bestaat uit drie gesprekken rond telkens dezelfde vraag: moeten we ijveren voor een geweldloze samenleving of is er zoiets als een christelijke plicht om ‘barbarij’ de wereld uit te helpen, desnoods met harde hand? Het is geen evenwichtige discussie – Solovjov zelf positioneerde zich expliciet aan de kant van het geweld, deels in reactie op het pacifisme van vriend en rivaal Lev Tolstoj.

Puiu ging al eens eerder met die tekst in de weer: het was de basis voor Trois exercices d’interprétation, in 2013 te zien op het IFFR. Die film was het resultaat van een Franse acteerworkshop waarin vrije interpretaties van Solovjovs teksten in een hedendaagse setting werden geplaatst. Voor Malmkrog brengt Puiu de tekst terug naar de late negentiende eeuw en houdt hij zich voor het grootste deel letterlijk aan Solovjovs woorden.

Maar ook zonder de tekst te veranderen, biedt Puiu weerwoord aan Solovjovs verheerlijking van geweld. Dat doet hij visueel, in de mise-en-scène: wie in het beeld de boventoon voert, is vaak niet dezelfde als wie in het gesprek het hoogste woord heeft. En hij voegt nieuwe personages toe, zonder tekst maar alomtegenwoordig: de bedienden die continu om de elitaire discussie heen darren en er het hunne van denken.

Hoe dat allemaal precies in elkaar grijpt en waarom het zo verkwikkend aandoet, daar is moeilijk de vinger op te leggen. Het is nog lastiger in woorden te vatten. Misschien moet je daarvoor dus de film eerst drie keer gezien hebben.