Bergman Island

Op werkvakantie gaan naar het eiland waarboven de loodzware geest van Ingmar Bergman hangt, is de goden verzoeken. Dat merkt ook het liefdes- en filmstel in Bergman Island. Maar de intrigerende gelaagde film gaat over veel meer dan relatieperikelen.

Nooit geweten dat je op het in de Oostzee gelegen eilandje Fårö, waar Ingmar Bergman op en af vanaf 1967 tot aan zijn dood in 2017 woonde en filmde, een Bergman-safari kan maken. Dat toeristische uitje heeft regisseur Mia Hansen-Løve niet verzonnen. Je kunt op het eilandje met een busje langs plekken uit films van Bergman (onder andere Persona, 1966) rijden. Ook kun je zijn graf bezoeken of het huisje huren waarin hij Scènes uit een huwelijk (1973) opnam.

Over die film merkt de verhuurder van het huisje, een medewerker van de Bergman Estate, grappend op dat “die miljoenen mensen deed scheiden”. Ze zegt het tegen het Amerikaanse stel Chris en Tony – geliefden en scenaristen – die het huisje huren voor een werkvakantie. Tony wil er de puntjes op de i zetten van een script, Chris wil er inspiratie opdoen voor een script.

Leuk bedacht, die mengeling van werk en vakantie, maar het pakt anders uit. Chris voelt zich op het eilandje geïntimideerd door de geest van Bergman, waar Tony niets van begrijpt. Bij de kijker gaat meteen een alarmbel af: kijken we naar de opmaat van een Bergmanesk drama over liefde die in een ruïne verandert? Dat zou vreemd zijn, want Hansen-Løve is in haar werk (Un amour de jeunesse, 2011; L’avenir, 2016) de tegenpool van Bergman. Haar benadering van personages is niet meedogenloos maar empathisch. Geen scheermes maar begrip. Speelt een rol dat ze een vrouw is? Ja, dat is glad ijs, maar zou een personage in een film van een mannelijke regisseur zich afvragen hoe Bergman een immens oeuvre kon creëren en daarnaast vader zijn van negen kinderen bij zes vrouwen? Het antwoord hoort Chris in Bergman Island van een medewerker van de Bergman Estate: Bergman was voor zijn kinderen een totaal afwezige vader.

Bergman Island wordt voortgedreven door de vraag of de relatie van Chris en Tony standhoudt, maar het drama krijgt een extra laag als we scènes zien van een scenario dat Chris op het eiland verzint. In deze film-in-de-film ontmoet een 28-jarige vrouw, Amy, bij toeval haar vroegere grote liefde. Met veel inlevingsvermogen toont Hansen-Løve melancholische gevoelens over gemiste kansen, vaag verlangen naar een ander leven en niet gedoofde erotische aantrekkingskracht. Amy is duidelijk het alter ego van Chris, die weer losjes geïnspireerd is op het leven van Hansen-Løve, die vijftien jaar een film- en liefdesstel met regisseur Olivier Assayas vormde. Het klinkt ingewikkelder dan het is. Alleen met het meta-einde vliegt de film uit de bocht.

Met het Droste-effect had Bergman Island makkelijk in onuitstaanbare navelstaarderij kunnen ontsporen, maar Hansen-Løve is niet in die valkuil gevallen. Ook is de film geen blinde Bergman-verering, maar ook geen afrekening met de Zweedse filmreus. Bergman Island doet beseffen dat de tijd dat (mannelijke) filmmakers goden waren in hun werk en privéleven voorbij is. De afdaling uit de hemel voelt verfrissend.