Mia Hansen-Løve over Bergman Island

Op het Zweedse eiland Fårö, thuishonk van de in 2007 overleden arthouse-koning Ingmar Bergman, maakte Mia Hansen-Løve een luchtige film over leven, liefde en scenario­schrijven.

Vicky Krieps en Tim Roth arriveren als regisseursduo Chris en Tony op Fårö, het Zweedse eiland waar Ingmar Bergman zich terugtrok om te schrijven en kinderen te maken, waar hij een deel van zijn leven doorbracht en waar hij verschillende films opnam. Chris voelt de druk van Bergmans erfenis en is kritisch op de volgens haar egoïstische levenshouding van de regisseur. Tony, de iets meer gevestigde van de twee regisseurs, voelt die druk veel minder.

Mia Hansen-Løve maakte een film over kunst, liefde en het creatieve proces. Om verder te komen, moet Chris bij zichzelf te rade gaan: wat wil ze? Parallel aan haar twijfels lopen in de tweede helft van Bergman Island de twijfels van Amy, het hoofdpersonage in het scenario dat Chris aan het schrijven is, gespeeld door Mia Wasikowska. Een film in de film dus. Amy helpt Chris misschien, of legt een vergrootglas op haar twijfels en afwegingen, en andersom kan Chris Amy misschien voorzichtig begeleiden naar de toekomst die zich aandient maar die Amy nog niet wil accepteren: een definitief afscheid van haar geliefde.

Ondanks het hoge soortgelijk gewicht van Bergmans films, vooral door de zware thematiek van zijn verhalen, houdt Bergman Island het opvallend licht.

Een paar citaten uit de film. De Zweedse verhuurder van het huis waar Chris en Tony verblijven, beschrijft Scènes uit een huwelijk nogal komisch als “de film die miljoenen mensen deed scheiden”. Over Bergmans vermeende egocentrisme zegt Chris: “Er bestaat ook een wereld buiten je eigen kontgat.” Of over het vakantiehuis waar ze net binnenwandelen: “Al deze kalmte en perfectie, ik vind het verstikkend.”

Had u plezier bij het schrijven? “Heel erg.”

Ik stelde me u voor als een demonisch lachende poppenspeler. “Haha, wel zoiets. Er is me vaak gevraagd of ik dezelfde angst voelde bij het schrijven van Bergman Island als die Chris op het eiland voelt terwijl ze aan haar scenario werkt. Het antwoord is nee. Ik voelde die angst wel bij het schrijven van al mijn andere films. Maar deze film was de uitzondering. Ik denk dat het er iets mee te maken heeft dat Bergmans erfenis zo groot is en zijn thematiek zo zwaar. Daarmee bezig zijn, op Fårö, zijn erfenis om je heen zien, de plekken waar hij filmde, zijn werkkamer, en dan juist een lichter script schrijven, werkte als een soort catharsis. Mij bracht die plek juist rust en plezier. Iets in het gewicht van het onderwerp en dat magische eiland maakten dat dit de grappigste schrijfsessie ooit voor me werd.”

Een Amerikaanse schrijver gaf ooit een speech onder de titel ‘Lachen met Kafka’. Hij zag humor waar anderen alleen ernst zagen. Zou u een ‘Lachen met Bergman’-speech kunnen geven? “Hahaha. Ik denk het wel, met alle ervaring die ik nu met hem heb. De meeste mensen die ik op het eiland tegenkwam, fans, experts, zijn eigen zoon zelfs, konden heel goed grappen maken over Bergman en z’n films. Niet om hem voor gek te zetten, maar juist omdat ze van hem houden. Die grappen waren een uitdrukking van hun liefde. Ik voel dat ook zo. Niet iedereen kan het waarderen als personages iets grappigs over Bergman zeggen, maar ik heb de grootste bewondering voor hem. Die humor hoort bij die liefde.”

Hij dwingt je er min of meer toe met die enorme ernst van z’n films. “Zo voel ik het ook.”

Chris zegt ergens iets over Bergmans wreedheid. Misschien de wreedheid van een afwezige vader zijn voor z’n negen kinderen. Ziet u die wreedheid ook? “Volgens mij zegt ze dat over een van zijn films, niet over hem. Begrijp me goed, ik hou van het woord. Ik heb het vaak over de wreedheid van het leven, daar gaan mijn films over. Bergman zou ik niet wreed willen noemen, eerder egoïstisch. Het is het egoïsme van de meeste kunstenaars de afgelopen eeuwen trouwens, mannen die alleen voor de kunst leefden. Maar er is veel veranderd. Tegenwoordig willen mannen op z’n minst een deel van de opvoeding doen. Kunstenaar of niet. Ik veroordeel Bergman niet, voor de duidelijkheid. Eerstens omdat dat niet mijn ding is, mensen moreel veroordelen. Plus: Bergman leefde in een andere tijd.”

Het is ook een geromantiseerd en gedateerd idee van de kunstenaar als totaal gericht op zichzelf en de kunst. “Daarom is Bergman het perfecte beeld voor de kunstenaar in de twintigste eeuw. Omdat hij aan de ene kant zoveel heeft gedaan, die waanzinnige hoeveelheid films en toneelstukken en boeken. Een unieke capaciteit om te creëren. Een enorme creatieve kracht. En aan de andere kant die waanzinnige hoeveelheid kinderen en seksuele relaties. Hij had zoveel vrouwen en kinderen, Bergman moet een enorm actieve minnaar zijn geweest. Nee, ik maak geen grap.
“Het is door zijn vruchtbaarheid dat ik op een gegeven moment een andere kijk op kunst heb ontwikkeld. Daarvoor nam ik het heel serieus, het was een religie voor me. Dat hield in: je volledig richten op je werk, je sociale leven minimaliseren. Filmmaker zijn was voor mij zoiets als monnik zijn. Toen Bergman in 2007 stierf, las ik een lang stuk over hoe seksualiteit in het centrum van zijn leven en zijn creatieve proces stond. Dat was een soort Copernicaanse wending voor me, waardoor ik als mens en als kunstenaar groeide. Echt, het was een overweldigende ervaring.
“Ik ben op mijn achttiende het huis uit gegaan om op de een of andere manier een volwassene te worden en al die tijd werkte ik als een bezetene. Het voelde alsof ik afstand had gedaan van een deel van mijn jeugd. Toen Bergman stierf, had ik nog maar één of twee films gemaakt. Zijn werk hing altijd boven me, als iets onbereikbaars. Het joeg me op, als een spook. Maar toen hij stierf en ik over hem las, verdween dat gevoel. Hij werd een levend mens. Dat leidde me er jaren later toe dat ik Bergman Island kon maken. Over wat het betekent om een filmmaker te zijn. Over hoe je omgaat met die reuzen die voor je kwamen, met wie je een geheime dialoog in je hoofd voert.”

Maar opgejaagd door een spook? “Misschien is dat te sterk uitgedrukt. Hij is wel een van die regisseurs die nooit ver uit mijn gedachten zijn als ik werk. Er zijn veel filmmakers die ik bewonder. Maar er zijn er slechts een paar van wie hun werk, hun aanwezigheid, hun karakter altijd bij me zijn. Dat betekent niet dat ze mijn films beïnvloeden of dat ik hen probeer te imiteren. Het betekent niks anders dan dat ze bij me zijn, mensen met wie ik op de een of andere manier een gesprek voer.”

Chris en Tony geven uiting aan verschillende visies op Bergman. Zijn ze allebei deel van uw eigen persona? “Ja en ik ben blij dat je die mogelijkheid noemt. (peinzend) Ja, ik denk het wel. De meeste mensen denken dat ik denk zoals Chris: heel kritisch over Bergman. Hoe kon hij uitsluitend zulke duistere films maken, waarom gaf hij geen aandacht aan zijn kinderen? Maar Tony’s reactie op haar kritiek zou ook mijn reactie op mezelf zijn. Hun stemmen voeren de dialoog die ik in mezelf voer. Want bedenk: voordat Tony en Chris twee verschillende mensen werden, waren ze mij.”