Bruno Dumont over Ma Loute
Les vacances de la famille Van Peteghem
Slapstick van Bruno Dumont? Dan wel met incest en kannibalen. Ma Loute is een grotesk komisch moordmysterie in de duinen van Calais. Onlangs ontdekte Dumont dat zijn films altijd al grappig waren.
Bruno Dumont lacht niet om mainstream komedie, vertelde hij in Cannes. Wel om Keaton en Chaplin. Je ziet het voor je. Een lachende Dumont. Of eigenlijk zie je dat helemaal niet voor je. Dumont is een serieuze man. Tot voor kort de hogepriester van de Franse ernst, in de woorden van een Britse criticus.
Twee jaar geleden begon de regisseur van Flandres, Hors Satan en Camille Claudel 1915 richting komedies te marcheren. De slapstick van Ma Loute gaat zelfs richting het groteske, al gooit Dumont, noblesse oblige, ook nog wat mysterie, kannibalen en incest in de mix.
Die kannibalen en incest lijken fantastisch en extreem, maar bij Dumont liepen lichamen, land en ideeën altijd al in elkaar over. Hadewijchs engelengezicht en haar zoektocht naar spirituele verlossing. André Demesters uit de klei getrokken kop en de oorlog die in zijn lijf zit in Flandres, niet toevallig vernoemd naar een land waar de oorlog ook in de grond zit. Pharaon De Winters onvermogen en het onnozele kwaad in L’humanité, het kwaad van de andere kant op kijken.
Alsof die combinaties van lichamen, land en ideeën steeds permutaties van een centraal idee zijn. Misschien is Dumont op zoek naar die ene combinatie die het wachtwoord zal verschaffen om het mysterie op te lossen. Want daar heeft ‘ie het vaak over. Het mysterie. Ook als het om een komedie gaat.
Niet alleen de toon is luchtig. Ook het decor. We zijn nog steeds in het vertrouwde noorden van Frankrijk, maar voor Ma loute trok de filmmaker naar het nauw van Calais. Tussen de vagelijk Egyptische zomervilla van de rijke Van Peteghems met het formidabele uitzicht over de duinen, waar net uit het zicht de kotten van de strandjutters en de mosselrapers staan, blijkt een aantal mensen verdwenen. Inspecteur Machin moet de zaak oplossen, maar het helpt niet dat hij tweehonderd kilo lichaamsvet meezeult door het mulle zand.
Om een idee te geven: absurdisme en kleurenpalet doen denken aan Greenaway’s Drowning by Numbers, het gemak waarmee mensen om zeep worden geholpen aan C’est arrivé près de chez vous en het alledaagse kannibalisme aan Delicatessen. Over wie de dader is doet Dumont niet geheimzinnig. Het is geen whodunnit. Wel vreemd dat hij nu pas ziet wat komedie is en dat er altijd al een donkerkomische dimensie in zijn films zat.
Waarom moest het verhaal zich in 1910 afspelen? Hebt u een voorliefde voor die tijd? “Het is een metafoor. Ik ben niet geïnteresseerd in de mensen uit die tijd maar in het hier en nu. In de mensen die de film in het filmtheater zullen zien. Die metafoor van die twee families is extreem relevant voor wat ik zoek in de moderne mens. Het contrast tussen arm en rijk dat ze belichamen is in ieder mens terug te vinden. In ieder van ons zit zowel een familie van kannibalen als een gestoorde incestueuze kliek. Ma Loute is dus geen sociale karikatuur. Ook geen sociaal realisme trouwens. Het gaat me om het contrast, die interne strijd.”
Kannibalisme en androgynie zijn dus geen kritiek op het verslinden van de ene mens door de andere en op rigide opvattingen over gender? “Een beschrijving van het leven in de vorm van een film kan niet alleen maar komedie of tragedie zijn. Of alleen psychologisch of sociologisch. Het is precies het idee dat het leven een onontwarbare kluwen is dat ik met mijn films wil benaderen. Dat de Van Peteghems zich zo bizar gedragen wil niet zeggen dat ik iets tegen de bourgeoisie heb. Het punt dat ik wil maken is dat mensen graag doen alsof ze bourgeois zijn. In dat ‘doen alsof’ zit iets idioots en doms en dat laat ik als een overdrijving zien. Aan de andere kant schuilt in ieder mens ook een primitieve kannibaal. Zo zie ik de mensheid. Billies androgynie bewijst dat de grens tussen man en vrouw heel dun is. Zelfde verhaal. We dragen beide in ons.”
Hebt u respect voor het genre van de komedie? “Het is nog maar kort geleden dat ik besloot om de potentie van dat genre te verkennen. Als ik met een frisse blik naar film wil kijken, ga ik altijd terug naar het begin van de film. Zo laad ik mezelf weer op. Films van Max Linder, Keaton, Chaplin, Laurel en Hardy, Jerry Lewis, Blake Edwards. Zo heb ik geleerd hoe komedie werkt. Ik realiseerde me dat het gewoon de andere kant van tragedie is. Sommige mensen denken misschien dat het oppervlakkig is. Maar komedie maakt het mogelijk om dieper bij mensen naar binnen te kijken.
“Neem de inspecteur in L’humanité. Die lijkt erg op de inspecteur in Ma Loute. Mijn films hebben altijd al iets komisch gehad maar dat begreep ik pas tijdens het filmen van Camille Claudel 1915. Als figuranten gebruikten we mensen die geestelijk niet in orde waren en ik realiseerde me dat gekte precies het gebied is waar komedie naast tragedie bestaat. Waar je bang voor kunt zijn, maar waar je ook om kunt lachen.”
U hebt het vaak over het mysterie. Welk mysterie? “Het mysterie is het mysterie. Daar valt verder weinig over te zeggen. De komedie fungeert als de lens van een microscoop waardoor we het mysterie kunnen benaderen. Maar we zullen nooit weten wat het is.”
Wat is typisch Frans aan de film? “Ik ben Frans. De acteurs zijn Frans. Ik hou van lokale cinema. Zo zie ik mijn films ook: als lokale verhalen. Onlangs schreef iemand dat ik niet van Europese cinema hou en ik heb zoiets inderdaad gezegd. Maar het werd niet goed begrepen. Ik hou van Italiaanse cinema als die Italiaans is. Ik hou van Franse cinema als die Frans is. Ik hou van lokale cinema. Zo blijven mensen ook op dat kleinste niveau naar iets universeels streven. Als je overal mensen vandaan haalt om een verhaal te vertellen, een cameraman uit Amerika, een acteur uit België en je gaat in Italië filmen, dan krijg je een flauwe soep.”