Hors Satan
Engeltje van het kwaad
Bruno Dumont bewijst zich ook met Hors Satan als een van de meest compromisloze Europese cineasten van dit moment. En hij blijft verwarren. Nu weer met een seriemoordenaarsfilm die geen seriemoordenaarsfilm is.
Er gebeuren vreemde dingen op het Franse land in de films van Bruno Dumont (1958). Vreemd. Wreed. En gewelddadig. Dat weten we al lang. Leek de ex-filosofieleraar en bedrijfsfilmer met zijn debuut La vie de Jésus (1997) nog een geestverwant van het nieuwe neorealisme van de gebroeders Dardenne, daarna ontwikkelde hij zich in rap tempo tot een van de grote visionairen van de Europese cinema: dwars en compromisloos onderzocht hij de gewelddadige menselijke natuur, zonder daarbij ook letterlijk de natuur uit het oog te verliezen. Hij was de enige ware erfgenaam van Robert Bresson (die in de jaren vijftig ascetisch-spirituele films maakte als Un condamné à mort s’est échappé en Pickpocket), maar Dumont zoekt niet zoals Bresson naar transcendentie, althans niet in religieuze zin. Hij is overtuigd atheïst. Seks en geweld, redeloosheid en de vraag of er zoiets als het kwaad bestaat, dát zijn zijn hoofdthema’s. En er is altijd die link tussen exterieur en interieur, tussen binnen en buiten, tussen wat smeult en wat ontvlamt. En net zoals in de avant-garde cinema van Claire Denis en Philippe Grandrieux (wiens Un lac net in Nederland op dvd is verschenen) het lichaam het laatste landschap van de cinema is, is dat bij Dumont ook andersom. Het landschap is het laatste lichaam.
Wreker
De mysterieuze, naamloze zwerver die door de duinen van de Atlantische Côte d’Opale dwaalt in Dumonts nieuwste, Hors Satan, illustreert dat wel heel precies. Er is een vreemde mystieke band tussen de man en het landschap. Op gezette tijden valt hij op zijn knieën en lijkt hij tot het landschap te bidden; op andere momenten is het alsof hij zelf heer en meester over de natuurkrachten is. In ieder geval waant hij zich meester over leven en dood, want als een geheimzinnige wreker doodt hij iedereen die het bleke punky dorpsmeisje lastigvalt dat zich als een zwerfkatje aan hem heeft vastgeklampt. De titel in gedachten vraag je je af of hij die duivel is, of juist degene die ‘buiten’ satan is en daarmee ook buiten de moraal van goed en kwaad. Of is zij de inspiratie van zijn daden, de onschuldig ogende genius van de boze? Een engeltje van het kwaad?
em>Hors Satan is waarschijnlijk een van de meer toegankelijke films van Dumont, die dit voorjaar de pech had dat zijn film in Cannes in de schaduw van Terrence Malicks The Tree of Life in première ging, met zijn veel eenduidiger metafysische verlangens. Dumont leunt in de film op genre: dat van de policier of van de seriemoordenaarsfilm, maar hij maakt er anti-genre van door je als toeschouwer te veel houvast te ontnemen. Op zulke momenten is de grens tussen mystiek en naïef klein. Weerbarstige film. Maar ook eentje die je niet loslaat. Zeker niet als je de verwantschappen ontdekt met Malick, en met Béla Tarrs The Turin Horse, en je realiseert dat er een prachtige wereldwijde cinefiele samenzwering is van regisseurs die naar de meest onherbergzame uithoeken van de menselijke zielenlandschappen reizen.
