Benoît Delépine, Gustave Kervern en Blanche Gardin over Effacer l’historique

De nieuwste komedie van de Franse regisseurs Benoît Delépine en Gustave Kervern doet in veel opzichten denken aan hun cult-doorbraak uit 2004, de nihilistische roadmoviekomedie Aaltra. Grootste verschil is dat onze door smartphones en internetbedrijven gedomineerde wereld er een stukje uitzichtlozer op is geworden. “Daar kan je dan maar beter weer een komedie over maken.”

In 2004 debuteerden Benoît Delépine en Gustave Kervern op het Filmfestival Rotterdam met de zwart-witcultfilm Aaltra, een zwartkomische roadmovie op rolstoelsnelheid waarin de regisseurs zelf de hoofdrollen vertolkten: twee gehandicapte Belgische mannen op het platteland. Het was een Finse tractor van het merk Aaltra die de benen van beide heren onbruikbaar heeft gemaakt. Al liftend en rollend reizen ze daarom naar Scandinavië om op het hoofdkantoor van de fabrikant stennis te schoppen. “I want my legs back!”, schreeuwt de door Gustave Kervern gespeelde boer. De Finse fabrieksarbeiders verstaan er niets van en gaan gewoon weer verder aan het werk.

Cut naar 2020 op het filmfestival van Berlijn. De Franse actrice Blanche Gardin speelt samen met Denis Podalydès en Corinne Masiero in Effacer l’historique van hetzelfde regieduo. Een seksueel getinte selfie van Gardins personage is per ongeluk op internet terechtgekomen. Ook deze gedupeerde vrouw staat daarom op de stoep van het volgens haar schuldige hoofdkantoor, dit keer een internetbedrijf buiten Silicon Valley. “I want my pussy back!”, schreeuwt ze terwijl de beveiliging haar van het terrein verwijdert.

In de films van Delépine en Kervern neemt de kleine man of vrouw het als een moderne Don Quichot op tegen het gezag, de machine of de algehele malaise van de wereld. In Aaltra vertaalde dat zich nog naar een relatief onschuldig en naïef scenario. In onze hedendaagse samenleving – getypeerd door een groeiende kloof tussen arm en rijk, een steeds groter bewustzijn van de ecologische crisis die we veroorzaakt hebben, toenemende politieke onrust en een groot verlies van vertrouwen in de gigantische tech-industrie – ziet die strijd er een stukje hopelozer uit.

Daar maken Delépine en Kervern met Effacer l’historique een even schrijnende als hilarische komedie over, die het wereldwijde kapitalisme op de hak neemt. Drone’s, internet-captcha’s, Uber-chauffeurs, pakketbezorgers, privacyschendingen, catfishers, scammers, chatbots, superhackers en andere schimmige onderdelen van onze hedendaagse internetcultuur domineren het leven van de drie tragische hoofdpersonages uit Effacer l’historique. De titel geeft al aan hoe ironisch deze film is: op internet kun je bijna niet meer permanent verwijderen. Wat gedaan is, is gedaan. Daar moeten de personages in deze film, net als de boeren in Aaltra, gaandeweg achter komen.

Jullie schetsen een door technologie gedomineerde kapitalistische wereld die onverschillig is voor de gevoelens en ervaringen van de gewone mens. Welke kwaliteiten vinden jullie in het komediegenre om zulke misstanden aan te kaarten? Gustave Kervern: “Er zijn inderdaad momenten waarop deze film op de lachspieren werkt, maar ik geloof dat we niet zomaar een komedie hebben gemaakt. Er zijn ook ontzettend veel scènes waar je eerst om moet lachen en die pas later schrijnend en hartverscheurend blijken te zijn. Wat ik bijvoorbeeld heel pijnlijk vind is dat we alles door iedereen willen laten bezorgen. Ons eten, ons vermaak, onze gadgets, zelfs ons drinkwater. Het is praktisch een nieuwe vorm van slavernij. Ook dat tonen we met een knipoog, maar we zijn ons erg bewust van de onderliggende tragiek.”

Maakt komedie het makkelijker om die tragiek bloot te leggen? Blanche Gardin: “Komedie heeft de juiste taal in zich om over de hedendaagse wereld te praten. Het kapitalisme is cynisch en heeft zijn eigen ironische schild gebouwd waardoor het zich effectief kan verzetten tegen kritiek. Daarom moeten we vuur met vuur bestrijden. Ik heb het gevoel dat Kervern en Delépine dat doen.”

Effacer l’historique is een fantastische tijdscapsule. Wat denken jullie dat men over 150 jaar in deze film ontdekt? Zouden ze een soort bewijs vinden van hoe wij op dit moment de wereld aan het verpesten zijn? Benoît Delépine: “Absoluut. Ook in deze film hebben de personages het idee dat alles wel opgelost kan worden met nieuwere, betere en modernere technologie. Vooruitgang moet ons nog steeds bevrijden, maar kunnen we het eindeloos verbeteren van technologie überhaupt vooruitgang noemen? Neem de zelfrijdende auto. Is dat vooruitgang? We kunnen al op de bus of in de metro stappen als we zelf niet willen rijden. Moeten we al die energie, al die grondstoffen en al die denkkracht echt stoppen in een apparaat waardoor we niet meer zelf achter het stuur hoeven te zitten? We hebben al veel te veel auto’s op de planeet en de chauffeurs die we voor ons laten werken hebben het al zwaar. Daarom zit er ook een soort Uber-achtige chauffeur in de film die totaal wordt uitgebuit door haar werkgever. De grap is: bedrijven als Uber, Amazon, Android, Apple en Facebook verzamelen alle data van chauffeurs en de gebruikers van hun apps zodat ze die zelfrijdende auto kunnen verbeteren en alle chauffeurs uiteindelijk kunnen ontslaan. De mens wordt overbodig gemaakt. We sterven uit, zoals de dodo.”

Met Sorry We Missed You liet Ken Loach op zijn eigen manier de tragiek van de hedendaagse gig economy zien. Voelen jullie je verwant aan zulke sociaal geëngageerde cinema? BD: “Loach weet het niet, maar hij is onze kameraad. Hij is onze vriend. Wij maken films op een andere manier, maar we denken na over dezelfde problemen. Overigens kunnen zijn films ook best grappig zijn.”

Het idee dat het makkelijker is om het einde van de wereld voor te stellen dan het einde van het kapitalisme gaat ook op voor de personages in deze film. Ze proberen te ontsnappen uit een systeem, maar belanden altijd weer in dezelfde shit, zelfs aan de andere kant van de planeet. Hoe zien jullie dat? Is er een ontsnapping of een alternatief mogelijk? GK: “Dit is erg ingewikkeld, want je kan wel op het platteland gaan wonen en je eigen radijsjes verbouwen, maar je leeft dan zo marginaal als maar kan. Het ontbreekt nu vooral aan politieke opties die een goed alternatief bieden. Er zijn natuurlijk tegenbewegingen, maar er is geen enkel land waar je een uitweg gaat vinden uit de problemen die we hier schetsen. Dus je zit vast. Dat is een gegeven. En dat gaat denk ik alleen maar erger worden. Kijk naar jongeren. Volgens mij haten zij mensen van onze leeftijd. Zij erven een wereld die wij voor hen verpest hebben. Ondertussen zorgt alle technologie ervoor dat we bijna geen overlap meer hebben. We leven in andere kanalen, apps en omgevingen dan zij. We hebben de toekomst geen goed gedaan.”

Die frustratie van dat vastzitten past natuurlijk ook bij de gele hesjes waar in deze film veel naar verwezen wordt. Zijn zulke politieke bewegingen dan per definitie hopeloos? BD: “Ik geloof er wel in dat als genoeg individuen de handen ineenslaan ze voor verandering kunnen zorgen. Als je bijvoorbeeld de scène neemt waarin Gardin schreeuwt om haar pussy terug te krijgen: in haar eentje wordt ze de tent uitgezet. Als honderden hun pussy hadden terug geclaimd dan was het een heel ander verhaal en zou het bedrijf oprecht bang worden.”
BG: “Ik wil ook met een hoopvolle noot eindigen, want de personages verdienen dat. Ja, ze proberen tevergeefs een berg te verzetten, en ja, ze denken alsnog dat ze die strijd gaan winnen, maar dat komt vooral omdat ze uitgaan van het beste in de rest van de mensheid. Als zij denken aan Google, denken ze niet aan onbemande datacenters, maar aan echte mensen van vlees en bloed die aan de andere kant van een computer zitten. Ik vind dat heel bijzonder: de films van Delépine en Kervern gaan niet alleen over verrotte systemen, maar ook over de veerkrachtige, oprechte en vastberaden mensen die daarin moeten leven.”