Sorry We Missed You
'Voor jou tien anderen'
Ken Loach is in topvorm met deze aanval op flexwerken en de gig-economie die mensen tegen elkaar uitspeelt en bikkelhard chagrijn tot managements-filosofie heeft verheven. Maar er zit ook een ontroerende veerkracht in Sorry We Missed You: ‘De meeste mensen deugen’.
De ergste bad guy in de nieuwe film van regisseur Ken Loach en zijn vaste scenarist Paul Laverty is geen mens, maar een apparaatje nauwelijks groter dan een mobiele telefoon: de scanner waarmee de chauffeurs van pakketbezorgingsdienst PDF in Newcastle hun werk moeten plannen. Alles registreert het ding. De pakketjes, de routes, de tijden. En de ‘precisors’: de leveringen die binnen het uur moeten gebeuren. Die leveren meer geld op. Maar ook meer stress.
Als Alfred Hitchock met zijn voorbeeld over de bom onder de tafel het begrip ‘suspense’ niet had uitgevonden, dan was nu de eer aan Laverty en Loach. Want je bent nog geen zeven minuten onderweg in Sorry We Missed You, die eerder dit jaar in de competitie draaide van het filmfestival van Cannes, of het zweet staat je al in de handen. Die scanner gaat voor problemen zorgen. Want die scanner staat voor een systeem dat een mix is van de ouderwetse prikklok en de ongrijpbaarheid van big data. Een vijand die je niet wilt hebben. En of die nu wordt vertegenwoordigd door die scanner, of door de nulurencontracten van thuiszorgers, of het stukloon van freelancers en flexwerkers in alle geledingen van de maatschappij; steeds grotere delen van de beroepsbevolking krijgen ermee te maken.
Utopie van de welvaartsstaat
Onder het neoliberalisme is de burger vervangen door de consument, en de politieke arena door de marktplaats. Je zou kunnen zeggen dat dat het hoofdthema is van al Ken Loach’ films. Er is namelijk geen land ter wereld waar de utopie van de welvaartsstaat zo snel ten onder ging als in het Verenigd Koninkrijk, terwijl die nota bene in 1942 al min of meer werd bedacht door de Britse progressieve politicus en econoom William Beveridge, zoals Loach in zijn documentaire The Spirit of ’45 (2013) heeft laten zien.
Maar Loach wordt met de film feller. Bij Sorry We Missed You voelde hij natuurlijk de hete adem van de Brexit in zijn nek, al zijn het voor hem altijd de grotere issues die tellen: de afbraak van de gezondheidszorg, de teloorgang van vakbonden en arbeiderssolidariteit. Sorry We Missed You is net zo’n j’accuse als voorganger en Gouden Palm-winnaar I, Daniel Blake (2016), waarin het hoofdpersonage gevangen zat tussen niet mogen werken van de artsen, maar niet ziek mogen zijn van het arbeidsbureau.
Draaide daar alles om individuen die vermorzeld worden door de bureaucratie, hier volgen we het gezin van pakketbezorger Ricky tot in de absurdste extremiteiten van de gig-economie. Bijvoorbeeld: de auto van echtgenote Abbie moeten verkopen, om voor Ricky een bestelbusje te kunnen kopen om de pakketjes te kunnen bezorgen. Waarin hij dan weer niet zijn gezin mag vervoeren, want dat is ‘slecht voor het imago van de franchise’. Want Ricky is natuurlijk geen gewone werknemer, hij is een franchisenemer. Leve de eufemismen. Hij mag dan wel een slaaf van de scanner zijn, voor de rest is hij natuurlijk zo vrij als een vogeltje. Of is het beter om te zeggen: volkomen vogelvrij. Als je je het moment herinnert waarop in Vittorio de Sica’s neorealistische klassieker Fietsendieven (1948) de lakens worden beleend om een eerder verpande fiets te kunnen aflossen zodat vader Antonio in naoorlogs Rome een baantje aan kan nemen, dan realiseer je je de grote historische lijnen die Loach schetst.
Plastic fles
Net als I, Daniel Blake is ook Sorry We Missed You gebasseerd op (undercover) gesprekken met mensen die in dezelfde situatie zitten als de personages. Piepkleine, maar veelzeggende details vullen het mild-melodramatische van-kwaad-tot-erger-verhaal in met authentieke momenten. Van de plastic fles als geïmproviseerd urinaal die Ricky op zijn eerste werkdag van een ‘collega’ krijgt aangereikt (want straks geen tijd meer om te plassen) tot het “voor jou tien anderen” van ‘baas’ Maloney, die van bikkelhard chagrijn zijn managementsfilosofie heeft gemaakt.
Maloney is de sidekick van de scanner. De enige echte menselijke (of nou ja, niet zo menselijke dus) handlanger van het systeem. Je zou hem eendimensionaal kunnen noemen, maar op een bepaalde manier representeert hij ook gewoon de ultieme onverbiddelijkheid van de logica van het neoliberalisme waar vroeg of laat elk individu op stukloopt. Met hem als ijskoud ijkpunt kunnen alle andere personages in de film in vele gradaties laten zien hoe de flexeconomie, of de deeleconomie, of de participatiemaatschappij, of hoe we het outsourcen van de verantwoordelijkheden van werkgevers en overheden ook willen noemen, mensen tegen elkaar opzet en uitspeelt. En hoe daarmee uiteindelijk de basisprincipes van solidariteit, vertrouwen en de democratie worden ondergraven. Maar er zit, net als in I, Daniel Blake een ontroerende veerkracht in Sorry We Missed You. De meeste mensen in deze film zijn eigenlijk gewoon heel braaf en aardig. Ze willen werken, en voor hun gezin zorgen, en voor anderen, heel veel meer dan het neoliberalisme ons wil doen geloven. Want als je laat zien dat mensen fatsoenlijk en vriendelijk zijn, dan kun je ze niet meer tegen elkaar uitspelen. Nooit gedacht dat het idee van ‘de meeste mensen deugen’ zo politiek subversief zou blijken te zijn.