Crash (rerelease)

Cronenbergs provocerende, met seks overladen Crash uit 1996 is deze zomer opnieuw te zien. Kilheid en overgave, staal en vlees, bio en tech gaan in veel van zijn films een sinister verbond aan. Hij zag onze tijd al in zijn vroegste films aankomen.

David Cronenberg kun je gerust een visionair noemen. Kijk naar zijn films en je kijkt naar onze tijd. Technologie en games die ons leven aansturen in plaats van andersom? Dat heeft hij al in een vroeg stadium voorspeld. Het virtuele dat de plek inneemt van het fysieke? Check. Psychologie als nieuwe religie? Check. Ieder een eigen versie van de werkelijkheid? Check.

Deze zomer is Crash opnieuw te zien, een film waarin het onvolmaakte lichaam op een perverse manier zijn plek terugeist in een klinische wereld. De film veroorzaakte bij de verschijning in 1996 flinke opschudding. In het met seks overladen verhaal raakt een groepje mensen opgewonden door het verwrongen staal van autowrakken. De vrouwelijke hoofdpersoon uit Crash kickt op auto-ongelukken en gaat met een pin in haar been door het leven: autostaal en vrouwenvlees gaan bij Cronenberg heel goed samen. Haar vriend Vaughan zet met gevaar voor eigen leven beroemde auto-ongelukken in scène, zoals de fatale botsing van James Dean met zijn Porsche 550, de raceauto die hij Little Bastard noemde. Provocaties genoeg in Crash, die ook wel ‘porno voor filosofen’ is genoemd: “Een auto-ongeluk is eerder vruchtbaar dan destructief.”

Nieuwkomer in de schimmige, libertijnse groep is James Ballard, genoemd naar de schrijver van het boek Crash en gespeeld door een ijzige James Spader. Het doel van Vaughans autowrakproject, zo krijgt Ballard te horen, is het hervormen van het menselijk lichaam met moderne technologie. “Dit is de toekomst. En jij maakt er al deel van uit.” Later komt Vaughan terug op die grote woorden: dat project was slechts een ruw sciencefictionconcept en is voor niemand bedreigend. Vaughan wil verder gaan en nog dieper de wereld van het verwrongen ijzer binnendringen.

Krioelende snelwegen
In Cronenbergs body of work gaan kilheid en overgave, staal en vlees, bio en tech een sinister verbond aan. Het lichaam botst en versmelt met staal of andere lichaamsvreemde objecten, waardoor het muteert en wordt gemutileerd. Het is een andere, metaforische manier om iets te zeggen over de labiele geestesgesteldheid van de personages en de ontspoorde relaties tussen mensen, zoals de van elkaar vervreemde echtgenoten in het ijzersterke The Brood (1979). In wat misschien wel Cronenbergs engste film is vindt de haat van een gescheiden echtpaar een bizarre uitweg: de moeder baart monsterlijke ‘kinderen van razernij’.

Kwade gedachtes kunnen bij Cronenberg vaste vorm aannemen. In Scanners (1981) proberen twee telepathische mannen elkaar dood te denken. In Shivers (1975) neemt lust de vorm aan van een parasiet te midden van kille flatgebouwen. En als een vrouw (Deborah Kara Unger) in Crash vanaf haar balkon uitkijkt over Toronto, dan lijkt het kille, krioelende snelwegennet net een levend organisme.

Saboteurs
Als onzichtbare spoken dolen de personages in Crash door de echte wereld. Zij hebben hun eigen parallelle universum. Mensen transformeren veelvuldig bij Cronenberg, het meest expliciet in The Fly (1986). Terwijl in eXistenZ (1999) virusverspreidende saboteurs of behulpzame visfileerders aan het eind van het spel in hun gewone kloffie op het podium zitten.

Waarheid is in deze alternatieve wereld ver te zoeken. Scanners drijft op paranoia, Videodrome (1983) en Naked Lunch (1991) op hallucinaties en in eXistenZ weet je al helemaal niet meer wie je kunt vertrouwen omdat de film uit net zoveel verschillende realiteiten bestaat als er deelnemers aan het spel zijn. De geesteszieke Spider uit Cronenbergs gelijknamige film uit 2002 zit opgesloten in zijn eigen versie van de werkelijkheid.

Radicaal
Cronenberg moet weinig hebben van realisme. In eXistenZ heten de vijanden ‘Realist Underground’. Cronenberg creëert de realiteit liever zelf en gebruikt die als instrument om je perspectief radicaal te veranderen.

En hij wil vernieuwing. Wanneer hoofdpersonage Allegra in eXistenZ over haar spelontwerpen zegt: “Mensen zijn geprogrammeerd om met zo weinig genoegen te nemen terwijl de mogelijkheden enorm zijn”, is eigenlijk Cronenberg zelf aan het woord over de onontdekte mogelijkheden van film, zo heeft hij wel eens gezegd. Hij wil geen comfortabele cinema maken, maar onbekend terrein verkennen. Bijvoorbeeld door het verfilmen van ‘onverfilmbare boeken’ (Spider, Naked Lunch, Crash). Of door onze angsten zichtbaar te maken: ooit pleitte hij ervoor om de wereld te zien vanuit het perspectief van het hiv-virus.

De toekomst is in zijn films al gearriveerd. In Crash, destijds winnaar van de Speciale Juryprijs op het filmfestival van Cannes, zegt een van de hoofdrolspelers: “Voorspellen is ruig en smerig. Dus maak het ruig en smerig.” Waarbij Cronenberg de daad bij het woord heeft gevoegd.