André Téchiné en Céline Sciamma over Quand on a 17 ans

Het echte gevecht van Damien en Thomas

Quand on a 17 ans laat de lyriek van André Téchiné’s eerdere coming-of-age drama’s achter zich. Toch zegt de film in essentie hetzelfde: het moment waarop je de ander ziet, zie je jezelf.

André Téchiné is 73. Ik hoop dat ik op die leeftijd net zo jong ben als hij. Téchiné debuteerde al in 1969 met Pauline s’en va en regisseerde tussen toen en nu bijna vijfentwintig films. Op z’n best zijn die als ze de energie van het onderwerp uit elke filmkorrel de wereld in sturen.

Na het ingeslapen L’homme qu’on aimait trop van twee jaar terug, dat ondanks de aanwezigheid van Catherine Deneuve overkwam als een plichtmatig afgewerkte opdrachtfilm, verraste hij in februari tijdens de Berlinale met Quand on a 17 ans, die gerust één van zijn beste films genoemd kan worden. Nog nooit viel bij Téchiné de ruwe, zoekende energie van de adolescentie zo goed samen met de vorm als in dit coming-of-age drama.

In het Franse bergdorp waar het verhaal zich afspeelt zijn de twee jonge hoofdrolspelers net zo hoekig en onbehouwen als de stenen die je overal verspreid in het landschap ziet. Van de ruzies en de onrust op hun middelbare school waarmee de film opent en die lang de verhouding zullen bepalen, snappen ze niets. Misschien Thomas al wel een beetje, een geadopteerde jongen die op een boerderij buiten het dorp woont en elke dag op en neer moet met de bus. Maar Damien, die met z’n moeder dicht bij school woont en af en toe z’n vader ziet als die verlof heeft van VN-missies, weet zich geen raad. Ergens halverwege spreekt hij het uit tegen Thomas, nog steeds onzeker over de woorden die uit z’n mond komen: “Ik weet niet of ik op jongens val of alleen maar op jou”.

Agressief
Ontdekken hoe je je tot de ander verhoudt in het gevoel van een eerste liefde is in het werk van Téchiné ook altijd ontdekken hoe je je tot jezelf verhoudt. Zeker als het om homoseksuele gevoelens gaat. Lang werd Les rouseaux sauvages uit 1995 beschouwd als het hoogtepunt van Téchiné’s carrière. Een seksuele ontdekkingstocht van twee jonge mannen zoals in de mainstream cinema nog niet te zien was geweest. Liefhebbers hadden toen al wel de films van Warhol, Kenneth Anger, Derek Jarman en de Fransen misschien de korte film Un chant d’amour (1950) van Jean Genet ontdekt, maar voor het grote publiek was het nieuw.

Quand on a 17 ans laat die onrust en ontdekkingstocht heel anders zien. De lyriek van Les rouseaux sauvages ontbreekt, misschien omdat we in een tijd leven die minder van lyriek en omtrekkende bewegingen is als van duidelijkheid en directe actie. Misschien omdat Téchiné tot de conclusie is gekomen dat deze ruwe, wat minder romantische, wat meer agressieve stijl beter laat zien wat je voelt als zeventienjarige. Hij vroeg Céline Sciamma, regisseur van Bande de filles, om het scenario te schrijven, vertelde hij in een gezamenlijk groepsinterview tijdens de Berlinale. Bovendien wilde hij elke zweem van nostalgie naar eerdere en vergelijkbare films vermijden. Niet alleen naar Les rouseaux sauvages, ook naar Rendez-vous (1985) en J’embrasse pas (1991).

Ze vrijen
“Ik zocht een nieuw portret van adolescentie. Het moest een fysieke film worden, een actiefilm. Dat was Céline meteen met me eens. Voor het eerst heb ik daar geen dialogen voor gebruikt, maar heb vooral op de beelden vertrouwd. Bovendien wilde ik de minimalistische stijl die ze in haar films zo goed beheerst.”

Wat Quand on a 17 ans ook anders en sterker maakt dan Téchiné’s eerdere coming-of-age-drama’s is dat je als kijker net zo lang zoekt naar wat er aan de hand is als de twee personages dat doen. Sciamma legde uit waarom dat een bewuste keuze was. “De kijker mocht niet meer weten dan de personages, want dat levert de meest directe manier op om de emoties van die twee jongens te voelen. De film is als het ware de belichaming van die emoties geworden, ook al gebeurt er veel meer dan alleen de aantrekking en afstoting tussen Thomas en Damien.”

Wat Téchiné vervolgens zei, maakt nog duidelijker waarom je Quand on a 17 ans als een radicaal andere film kunt zien. “We hadden het verhaal zo niet kunnen vertellen als het om een jongen en een meisje was gegaan. De zoekende vorm is fundamenteel omdat het hier om twee mensen gaat die, zoals wij allemaal als we opgroeien, geprogrammeerd zijn om heteroseksueel te denken. Het echte gevecht van Thomas en Damien is dat ze zichzelf moeten deprogrammeren. Dat ze hun eigen lichaam moeten voelen zoals het is, niet zoals het geacht wordt te zijn.”

Als de film zo eigentijds is, hoeft misschien niet eens gezegd te worden dat Quand on a 17 ans een nogal expliciete vrijscène bevat. Ook daar gingen de filmmakers verder dan in eerdere films. Téchiné: “Het enige wat op dat punt in het scenario stond was: ‘ze vrijen’. Dus we konden alle kanten op. Voor ons was het belangrijk dat ze het patroon van passief en actief, van volgzaam en dominant achter zich lieten. Ze doen dus allebei wat mannen in die situatie doen, als die het grootst mogelijke genot willen.”

Laatbloeier
De zucht naar vernieuwing is niet nieuw voor de man die ooit een van de laatbloeiers van de Nouvelle Vague was. De stijl van Les témoins (2007) en Impardonnables (2011) was ook al heel anders dan wat hij eerder had gedaan. Het ging niet meer om één ander, zoals in de coming-of-age-drama’s, maar om veel anderen. Hoe houden mensen zich staande als er opeens veel meer anderen in het spel zijn? De verwarring die daar zo duidelijk door de personages ervaren werd, was plotseling voelbaar in elke draai en elke cut die die films maakten. Téchiné was toen al ver in de zestig. Op een moment waarop andere filmmakers stoppen of het rustig aan doen, begon hij gewoon opnieuw. Het is alsof het plezier daarover in die twee films voelbaar is want ondanks alle tragiek houden ze iets luchtigs.

Ook iets wat hij in Quand on a 17 ans resoluut heeft losgelaten. Het past bij de leeftijd. Jongens van zeventien zijn niet luchtig. Dat komt later.