Naomi Kawase over Radiance

Sensaties van leven

Net als alle andere films van Naomi Kawase draait Radiance om het accepteren van verlies. Volgens de Japanse regisseur moet je namelijk eerst leren loslaten voordat er ‘een nieuwe wind door je leven kan waaien’.

Wat betekent het om te leven? Alle speelfilms van Naomi Kawase lijken die vraag op hun eigen manier te willen beantwoorden. Na een reeks documentaires brak de Japanse regisseur in 1997 door met Suzaku, een poëtisch portret van een familie die afbrokkelt na het plotse overlijden van de vader. Kawase is het meest geïnteresseerd in hun rouwproces omdat rouwen een essentieel onderdeel van elk leven vormt. Zo legt een monnik in The Mourning Forest (2007) uit dat verlies je bewust kan maken van je eigen “sensatie van leven”.

Verlies typeert alle personages van Kawase. Zij worstelen met de vraag hoe ze de sensaties van hun leven kunnen blijven voelen. In Firefly (2000) heeft hoofdpersonage Ayako haar emotionele palet verloren na de zelfmoord van haar moeder. Zij slijt haar liefdeloze dagen als stripper. In Shara (2003) verliest Shun zijn tweelingbroertje op jonge leeftijd. Als jongvolwassene moet hij ondanks de leegte een plek voor zichzelf in de wereld vinden. In Still the Water (2014) verliest een jong stel zijn onschuld op een subtropisch eiland waar liefde, dood en leven gevaarlijk dicht bij elkaar komen. An (2015), Kawase’s vorige film, gaat over geldverlies en vertelt over bakker Sentarô die door hoge schulden zijn hele leven moet werken als verkoper van dorayaki pannenkoekjes.

“Ik heb ook momenten in mijn leven gehad waarop ik dierbare dingen moest loslaten”, vertelt Kawase in een strandrestaurant tijdens het filmfestival Cannes aan een groep journalisten. “Maar als je een obsessie ontwikkelt voor wat je verloren hebt, maak je het jezelf alleen maar moeilijker.” We hebben het over verlies naar aanleiding van haar nieuwste film Radiance die er vorig jaar geselecteerd werd voor de competitie en de prijs van de oecemenische jury won. In Radiance verliest fotograaf Masaya (Masatoshi Nagase, bekend van An en Paterson) langzaam maar zeker zijn gezichtsvermogen. Het maakt van hem een brombeer die, omdat hij zijn verlies nog niet kan accepteren, snel van zich afslaat.

Ontmoeting
Kawase: “Ik denk dat obsessie zwaarder is voor mensen dan verlies. Wanneer je in staat bent om los te laten kan een nieuwe wind door je leven waaien. Dat maakt nieuwe ontmoetingen weer mogelijk.” Dat is het tweede dat alle films van Kawase typeert: de ontmoeting na het verlies. Stripper Ayako wordt verliefd, Shun vindt steun bij een jeugdvriend en Sentarô krijgt hulp van zijn bejaarde assistent Tokue. In Radiance stuit Masaya op Misako (Ayame Misaki), een jonge auteur van audiobeschrijvingen van films voor slechtzienden. De jonge vrouw met een heel leven voor zich en de oudere man die vol treurnis terugblikt vinden elkaar tijdens een vertoning voor een testpubliek waar Misako haar audiobeschrijving voordraagt.

Die vertoningen zijn een emotionele ervaring omdat ze iets teruggeven aan een groep mensen die iets dacht te hebben verloren: het vermogen om film te zien. Het is een ideaal onderwerp voor de cinema van Naomi Kawase, maar zij kwam zelf pas op late leeftijd met audiodescripties in aanraking. “Twee jaar geleden werd voor het eerst gewerkt aan een audiobeschrijving voor een van mijn films. Ik kreeg een tekst aangeleverd met de beschrijving van An. Ik werd omvergeblazen. Mijn films hebben niet veel dialoog, maar zelfs elk stille shot werd op uiterst delicate wijze beschreven.”

Berusten in de wereld
Radiance gaat over de uitdaging om tot de essentie van dingen te komen, over hoe belangrijk nuances in taal zijn als je het gebruikt om cinema — en dus het leven — te beschrijven. Als jonge schrijver worstelt Misako daar nog mee. Haar beschrijvingen zijn nu eens te specifiek en dan weer te algemeen. De norse fotograaf Masaya wijst haar hier het hardst op. Als beelden­maker zonder gezichtsvermogen weet hij als geen ander wat hij mist.

Ook Kawase moest zich bewust worden van de implicaties van woorden om Radiance te kunnen filmen. Ze vertelt over een geïmproviseerd moment in haar film. “Een slechtziende vrouw vertelt in een scène dat ze wordt opgeslokt door een gigantische wereld als ze naar een film kijkt. Ze berust in die wereld. Het voelt voor haar alsof ze zelf met de personages op het grote doek kan praten. Als ze zo’n grotere wereld heeft, wil ze dus niet dat die verkleind wordt door de kaders van het taalgebruik van iemand anders. Dat was precies wat ik met deze film wilde zeggen.”

Radiance is dan ook een essentiële Kawase, omdat ze laat zien hoe de leegte van de één opgevuld kan worden door de daden van een ander. En dat dit soms te ver dreigt te gaan, en dat je iemand die iets heeft verloren niet alleen maar moet definiëren door zijn of haar verlies. De films van Kawase gaan allereerst over de sensatie van het leven. Dat is deels verlies, en daarna de herontdekking dat niet alles voorgoed verloren is.