Naomi Kawase over haar documentaires

In het focusprogramma ‘Me’ vertoont IDFA drie zeer persoonlijke documentaires van de Japanse filmmaker Naomi Kawase, vooral bekend om haar spirituele speelfilms. Kawase: “Mijn echte leven en mijn leven in de films zijn twee parallel lopende verhalen.”

IDFA presenteert dit jaar het focusprogramma Me, met films waarin de makers zelf centraal staan. Films uit de jaren zeventig tot en met het allernieuwste. Een pijler in het programma is het werk van Naomi Kawase, misschien wel de koningin van de persoonlijke documentaire in Japan. Zo stapt ze afgelopen zondag in ieder geval wel het interview binnen, in een steriele kamer in Eye. Bedaard, scherp, klaar voor een vol programma.

Ze komt direct van haar vlucht uit Japan en mag meteen aan de slag met interviews en een ‘talk’ over haar oeuvre. IDFA vertoont drie van haar films: Embracing (1992), Katatsumori (1994) en Birth/Mother (2006). Alle reden dus om terug te blikken op haar documentaires, waarin ze in een klein universum, met altijd haar eigen verhaal centraal, poogt grip te krijgen op het leven.

Uw stijl was – zeker voor de jaren negentig en voor Japan – rauw en confronterend. Nu wordt uw meer dan twintig jaar oude werk hier vertoond. Hoe reageert het publiek op zulke films? Werken uw vroege documentaires nu anders dan in hun eigen tijd? “Het is verfrissend voor mij om mijn eigen realiteit van vroeger terug te zien in de films. Voor het publiek is het nieuw, zij vangen een glimp op van wie ik vroeger was. Maar ondertussen ben ik veranderd. Het interessante aan die films kijken op een festival zoals nu is dat het publiek eerst kennismaakt met de oude ik en vervolgens in de Q&A in aanraking komt met de huidige ik.”

Niet om film en YouTube gelijk te trekken, maar denkt u dat er gelijkenissen zijn tussen vlogs en persoonlijke documentaires? “Vlogs en persoonlijke documentaires staan haaks op elkaar. Vloggen is letterlijk je eigen dagboek opnemen. Zonder een gevoel voor originaliteit, zonder visie. Iedereen kan uploaden wat ‘ie maar wil. Persoonlijke documentaires zijn films: dat vertoon je met publiek, in een zaal, die setting alleen al maakt de hele intentie anders. Het bijt elkaar.”

Als u uzelf filmt, is dat om uzelf te leren kennen of om u aan anderen te introduceren? “Ik zoek naar mezelf. Nog steeds. Ik moet blijven reflecteren.”

U schuwt het niet om schokkend dichtbij te komen en het leven te laten zien zoals het komt. Hoe is het om uw eigen leven zo bloot te stellen? “Heel veilig, films zijn voor mij een alternatieve werkelijkheid. Mijn echte leven en mijn leven in de films zijn twee parallel lopende verhalen.”

Maar is het niet zo dat u met die films ook uw eigen werkelijkheid monteert, omdat die films altijd blijven? “In mijn alledaagse leven heb ik het soms moeilijk, maar het filmen helpt me juist om objectiever naar dat leven kijken, van een afstand.”

Of juist subjectiever, want u cureert uw eigen leven? “Als u het zo stelt, ja. Maar de kijker kijkt ook weer met een eigen blik. Door fragmenten uit mijn eigen leven tot een film te maken en dat beschikbaar te maken voor het publiek, laat ik open hoe daarnaar gekeken wordt – in die zin is het objectief.”

Als ik mijn blik loslaat op uw werk, proef ik een angst voor de dood. “Ik heb vanaf het eerste moment dat ik films ging maken altijd nagedacht over de dood. Als je jong bent denk je dat je de eeuwigheid hebt, en naarmate je ouder wordt, verandert dat. Maar in het boeddhisme zeggen ze dat het cyclisch is: dood, ziekte, leven. Dood is ook iets waar je doorheen moet en daarna komt weer wat anders. Dat is een geruststellende gedachte.”

Is er iets in het echte leven dat u misschien inmiddels was vergeten als het niet vereeuwigd was? “Film is een mooi middel om je geheugen te ondersteunen; er zijn scènes uit mijn leven die me scherper bij zijn gebleven doordat ze voor altijd gevangen zitten in mijn films. Daar ben ik dankbaar voor.”

Denkt u dat u ooit uzelf helemaal gaat vinden en beter gaat begrijpen door uw werk? “Als mens probeer je altijd beetje bij beetje iets meer te begrijpen van wat het leven is. En dan verandert het weer. De zoektocht gaat door, zolang het leven doorgaat – en daarna eigenlijk ook.”