Christos Nikou over Apples

‘We leven altijd het leven dat we leren – we moeten leren een beetje te leven’

Christos Nikou werkte als assistent-regisseur met grootheden als Yorgos Lanthimos en Richard Linklater voor hij enkele jaren geleden besloot zijn eigen film te maken. Apples is een licht-absurdistische allegorie op rouwverwerking die vragen oproept over hoe we omgaan met herinneringen in dit tijdperk van sociale media. “We zijn eraan verslaafd. Het is als een virus dat diep is doorgedrongen in onze cellen.”

Tijdens een pandemie raken mensen plotseling hun geheugen kwijt. Wanneer Aris (Aris Servetalis), een eigenaardig figuur met een passie voor appels, op een dag niet meer weet wie hij is, belandt hij in een speciaal opgerichte kliniek voor patiënten met geheugenverlies. Daar proberen artsen hem te helpen aan een nieuwe identiteit. Maar wil hij dat wel? Wil hij iemand anders worden?

De Griekse filmmaker Christos Nikou stelt in zijn licht-absurdistische speelfilmdebuut Apples – een fijnzinnige, gestileerde allegorie op rouwverwerking – prangende vragen over of we nog weten wie we (willen) zijn. Zijn we dat door ons leven op sociale media misschien vergeten?

Fervent kijker
Nikou (37) was negen toen hij zich voor het eerst realiseerde dat hij films wilde maken. Na een studie economie besloot hij – hij was toen 22 – het productiebedrijf van zijn landgenoot Yorgos Lanthimos (The Lobster, 2015) te bellen. Dankzij zijn filmkennis – hij omschrijft zichzelf als een fervent kijker – kon hij direct aan de slag als assistent-regisseur. Daarna werkte hij onder meer op de set van Richard Linklaters Before Midnight (2013), voor hij de kans kreeg zijn eigen scenario te verfilmen, met Apples als resultaat. De tragikomedie opende in 2020 het Orrizonti-programma op het filmfestival van Venetië.

Nikou’s speelfilmdebuut leverde hem meteen een samenwerkingsverband op met actrice en producent Cate Blanchett, die in 2020 de jury voorzat in Venetië. Samen met de tweevoudige Oscarwinnaar maakte hij zijn tweede speelfilm Fingernails, een vehikel voor actrice Carey Mulligan. In een café in de Amsterdamse Jordaan vertelt de regisseur over zijn film en de vlucht die zijn carrière heeft genomen: “Op de eerste dag van het filmfestival van Venetië kreeg ik een berichtje van Blanchett. Ze had mijn film gezien en wilde me ontmoeten. Vervolgens spraken we af voor ontbijt en kwamen we erachter dat we van dezelfde dingen houden. Waarop we zeiden: ‘Laten we samenwerken.’”

Humaniteit
Nikou vertelt dat hij het prettig vond dat Blanchett de humaniteit in Apples wist te waarderen. Dat humane zit in een combinatie van een persoonlijk (de film draait indirect om de dood van Nikou’s vader) en een universeel verhaal (de rol die herinneringen spelen in onze levens). “Dat was erg moeilijk: iets creëren dat tegelijk universeel en persoonlijk is én resoneert bij het publiek. Apples is in mijn beleving geen Griekse film, maar qua structuur misschien meer Amerikaans met een Europese aanpak. Denk aan het oeuvre van Charlie Kaufman, zoals The Truman Show (1998) of Her (2013) van Spike Jonze.”

Ook het werk van Roy Andersson en Aki Kaurismäki schiet te binnen. “Hoewel deze twee ontzettend van elkaar verschillen, ben ik geïnspireerd door hun droogkomische humor.” Een andere inspiratiebron is Nikou’s vader, die enkele jaren geleden overleed. Nikou omschrijft hem als een simpel en mooi mens. “Apples draait misschien wel meer om rouw dan om herinneringen. Maar ik wilde beide thema’s in de film omdat ze complementair zijn. Wanneer iemand overlijdt verdwijnt hij uit het universum maar leeft hij voort in onze herinneringen.”

Religie
Apples is gesitueerd in een analoge, tijdloze wereld. Maar juist het ontbreken van moderne technologie in de film leidt ertoe dat je eraan gaat denken. Aan de destructieve aard van smartphones en hoe we door die technologie niet meer in het moment leven. “Het intensieve gebruik van technologie heeft onze hersenen luier gemaakt. Je hoeft niets meer in je geheugen op te slaan, dat doe je in je telefoon. En vroeger sprak je mensen aan als je een adres zocht, nu gebruik je Google Maps. De communicatie tussen mensen is minder geworden.”

Voor Nikou is de digitalisering niet per se slecht, al is het voor veel mensen een soort religie. In de cloud blijven selfies ook na je overlijden eeuwig opgeslagen, terwijl met ons eigen geheugen het bewijs van ons bestaan meteen verdwenen is. “Het gaat mij om de wijze waarop we sociale media en technologie gebruiken: het voelt niet als een nieuwe religie, maar meer als een pandemie. We zijn eraan verslaafd. Het is als een virus dat diep is doorgedrongen in onze cellen.”

Nostalgisch
Het gebruik van moderne technologie is een thema zonder dat het in de film voorkomt. “Het was makkelijker geweest personages te hebben die met een druk op de knop met elkaar in contact komen. Maar het is sterker als je dat niet doet. Laat de kijker zich maar afvragen waarom het ontbreekt. Bovendien creëer je een nostalgische sfeer.”

Een van de boodschappen in de film is dat we minder technologie zouden moeten gebruiken. Dat beangstigt Nikou zelf ook. “Ik ben verslaafd aan mijn telefoon. Soms zet ik hem een week uit, om te kijken wat er gebeurt. En een paar jaar geleden sloot ik het internet af in mijn huis, zette ik mijn telefoon uit en probeerde ik op die manier te leven. Het was raar; sommige mensen dachten dat ik was overleden omdat ik niemand hierover had verteld. Maar ik vond het heerlijk om naar de videotheek gaan voor een film. Er was geen stress.”

Polaroid
Naast een vorm van tegengif tegen sociale media en streamingdiensten is Apples ook een lofzang op het non-conformisme. Hoofdpersoon Aris breekt graag de regels in de kliniek, die dogmatisch en arbitrair aanvoelen. Zo is er een scène waarin hij tijdens een therapiesessie met twee neurologen de muziek van het Zwanenmeer associeert met een mariachi. Waarom ook niet? “Mensen leiden niet hun eigen levens, maar ze volgen instructies op. We leven altijd het leven dat we leren en we moeten leren een beetje te leven. Zo kunnen we onze eigen unieke levenservaringen maken.”

Nikou legt de schuld deels bij sociale media: “Mensen leven niet in het moment. Ze gaan op vakantie en nemen een selfie met een polaroidfilter. Die uploaden ze in hun digitale fotoalbum en vervolgens wachten ze tot iemand ze vertelt of het wel of niet oké is. We hebben geen echt leven meer, we geven alleen nog maar om de foto’s.” Ironisch genoeg zou een echte polaroid op den duur verdwijnen, in tegenstelling tot de digitale versie ervan. “Een polaroid is in die zin een tijdelijk instant-moment.”

Geheugen koesteren
Dit alles doet denken aan wat Susan Sontag en andere theoretici schreven over fotografie en de pijn die we kunnen voelen bij het zien van een foto, omdat we moeten accepteren dat het een momentopname is. We kunnen er niets aan veranderen, we kunnen dat moment nooit herleven. “Foto’s planten ook herinneringen in ons brein, die soms niet eens de onze zijn. En elke keer als je een herinnering in je hoofd afspeelt wordt het een herinnering aan een herinnering.”

Nikou vindt dat je je geheugen moet koesteren en je brein goed verzorgen. Hij vertelt dat zijn vader elke dag zeven of acht appels at. “Hij had een zeer sterk geheugen. Daar kwam het idee voor deze film ook vandaan: een personage dat geobsedeerd is door appels. Die schijnen goed te zijn voor je geheugen. Later bedacht ik dat de titel ook een knipoog is naar het gelijknamige bedrijf dat al onze data opslaat in hun apparaten.” Apples zit vol met dit soort dubbele bodems: “Kijk naar de poster. De appel is als een ui: langzaam maar zeker pellen we de lagen af en komen we tot de kern.”