Redactioneel – Maart 2022

Er gaat een foto rond van het volledig met boeken gebarricadeerde raam van wetenschapper Lev Shevchenko in Kyiv. Boeken om de bommen buiten te houden. Van cultuur is in de stad niets meer over, was het commentaar van een andere wetenschapper aan de universiteit van Kyiv.

Houden boeken bommen buiten de deur? Zijn kunst en cultuur sterker dan wapens? Soms ga je twijfelen.

Via kunst leer je de gedachten van anderen kennen. Via camera’s zie je de ander. De hele wereld is zichtbaar in films. Toch staat ook de domheid steeds weer op. De benepenheid en de haat. Luide stemmen proberen je te laten denken dat die haat alomtegenwoordig is. Is niet zo. Ook al is er nog van alles mis. Door die boeken en films hebben we elkaar sinds de Tweede Wereldoorlog op allerlei manieren beter leren kennen. Misschien daardoor kan ik het gevoel niet onderdrukken dat oorlog een anachronisme is, iets van zwakke mensen die met hun denken nog in de negentiende eeuw leven. Kleine mensen die zich verschuilen achter wapens en ‘toxische nostalgie’, zoals Naomi Klein het afgelopen week op The Intercept noemde. De wereld verdient beter.

‘Art objects’, schrijft Jeanette Winterson in haar gelijknamige boek – kunst verzet zich. Een van de meest wezenlijke dingen die ze schrijft, is dat ‘we ons moeten realiseren dat de taal van kunst niet onze moedertaal is’. Het is een van de meest wezenlijke dingen die kunst ons heeft geleerd, ruwweg sinds het impressionisme: dat het normaal is als je iets niet meteen begrijpt. Open staan voor het onbekende is een kracht. Zwakke mensen willen dat alles hun moedertaal wordt, dat alles zoals zijzelf wordt.

Houden boeken bommen buiten de deur? Niet als ze vallen. Wel voordat ze gegooid worden. Via kunst en cultuur kennis nemen van de gedachten van anderen werkt bevrijdend. Daarom is het een obsessie van kleine mensen om kunst en cultuur te beteugelen. Ik hoop dat de kracht van die bevrijding niet meer te stoppen is, maar waarschijnlijk is hoop alleen niet genoeg. Het vraagt daadkracht. Daarom vereisen kunst en cultuur een plek in het onderwijs, om maar iets te noemen.

Want als het aan de kleine en zwakke menen ligt, krijgen we meer gebarricadeerde ramen. Haat. Agressie. Bommen.

‘All that is left to us now, is to look out of the window’, schreef Virginia Woolf in Orlando. Een pleidooi om de wereld in te kijken, om anderen te zien. Hoe wrang zijn dan die boeken voor het raam.