Asghar Farhadi over A Hero

De (sociale) media gaan met de reputatie van een gevangene aan de haal in Asghar Farhadi’s indrukwekkende—en inmiddels ook omstreden—film A Hero. Morele vraagstukken stapelen zich op in de ingenieuze film over schuld, schaamte en trots. “Ik wil het publiek deelgenoot maken van de morele dilemma’s die ik ze voorschotel.”

Wie About Elly (2009), A Seperation (2011) of The Salesman (2016) heeft gezien, weet hoe een film van de Iraanse cineast Asghar Farhadi in elkaar zit: morele dilemma’s stapelen zich op in een fijnmazig drama dat wegkijkt als een psychologische thriller.

Farhadi heeft zijn eigen toon en stijl gevonden — dicht op de huid gedraaid, in een sociaal-realistische stijl met weinig franjes, maar altijd een scherp oog voor details — die naadloos aansluit bij de ernstige inhoud van zijn films. Een Farhadi herken je inmiddels uit duizenden.

Na zijn teleurstellende vorige film, het in Spanje opgenomen Everybody Knows (2018), keerde de regisseur terug naar Iran voor het indrukwekkende A Hero, een film die hem op het lijf lijkt te zijn geschreven. Het is een ingenieus drama over een door de maatschappij weggeschoven man die vervolgens naar voren wordt geduwd als een lokale held. Terwijl zijn roem toeneemt, stapelen ook de vragen over schuld, schaamte, eer en trots zich op. Het is bijna onvermijdelijk dat op de lof die hem wordt toegewuift in de media een keiharde backlash volgt. Het maakt van A Hero een bijzonder relevante film die de complexe relatie tussen privé en publiek in de context van (sociale) media fileert.

Dat verhaal, waarmee Farhadi de Grand Prix won op het afgelopen filmfestival van Cannes, kreeg onlangs een wonderlijke spiegel in de realiteit toen de meesterregisseur door een deelnemer aan zijn documentaireworkshop werd beschuldigd van plagiaat (zie kader). Vragen over intentie en authenticiteit doemen nu dus ook op in de context van A Hero. We spraken Farhadi in Brussel, voordat deze beschuldigingen aan het licht kwamen, over die complexe materie, die de film op een aandachtvolle wijze behandelt.

Uw film legt beeldvorming in traditionele en sociale media op een kritische wijze onder de loep. In hoeverre geeft film u de gelegenheid om deze complexe dynamieken in de media te analyseren en deconstrueren? “Het waardevolle van goede cinema is dat het de tijd kan nemen. Het kan zich de luxe veroorloven om focus te hebben en om met aandacht een proces, gebeurtenis of perspectief te analyseren. Dat is exact het tegenovergestelde van sociale media, waar het ritme veel gehaaster is. Cinema moet dus de tijd nemen om te blijven hangen en te reflecteren op de diepte van de fenomenen die het behandelt.”

Welke rol speelt stijl daarin? U bent een uitzonderlijk consistente, stijlvaste regisseur. Bent u voor elke nieuwe film nog altijd op zoek naar hoe u het verhaal in beeld brengt, of kunt u uw eigen films inmiddels dromen? “Er is een citaat dat ik zeer treffend vind. Het komt van Ingmar Bergman of van Akira Kurosawa, welke van de twee grootse cineasten het zei weet ik niet zeker. Op de vraag waarom hij na zoveel meesterwerken nog steeds films bleven maken, was het antwoord: ‘Ik maak elke nieuwe film omdat ik weet dat wat ik wilde doen met mijn vorige film nog niet gelukt is. Daarom moet ik er nóg één maken, om mijn doel hopelijk te behalen.’ Dat is het met cinema: je krijgt nooit het gevoel dat je je doel behaald hebt. Het is een eindeloos proces. Er is geen voltooiing. Daarom blijf ik het o0ok steeds opnieuw proberen. Elke nieuw film moet me een stap dichter bij mijn doel brengen.”

Ik vraag ernaar omdat uw films er zo beheerst uitzien dat het bijna moeiteloos lijkt. “Voor mij is films maken een beetje als autorijden. Je kan een goede chauffeur zijn, die nooit iets ernstigs meemaakt. Maar alsnog kan je, na jaren te hebben gereden, zomaar in een ongeluk terechtkomen. Dan ben je plotsklaps geen goede chauffeur meer. Zo zie ik regisseren ook: je kan zomaar crashen.”

A Hero gaat over eer en heldendom, maar ook over schulden en armoede. Je zou kunnen zeggen: de film gaat bovenal over schaamte, een thema dat onlosmakelijk verbonden is met veel van uw oeuvre. Hoe ziet u die dynamiek tussen eer en schaamte? “Het is inderdaad een essentieel onderdeel van mijn films. Ik las onlangs iets wat ik heel treffend vond. Mensen die heel graag gerespecteerd willen worden door anderen in de maatschappij hebben blijkbaar vaker vernedering en minachting gevoeld. Het is precies die behoefte die dit personage heeft, omdat hij ook vernederd is. Hij voelt schaamte over de mislukkingen in zijn leven als een man, een echtgenoot, een familielid. Misschien heeft hij daarom zoveel behoefte aan de goedkeuring van zijn omgeving.”

Uw films lijken een lineair verloop te hebben, maar vaak zitten ze doortrapter in elkaar dan het aanvankelijk lijkt. In hoeverre probeert u met uw films het publiek een verkeerde kant op te sturen, om ze vervolgens te verrassen met onverwachtse wendingen? “Ik wil de kijker confronteren met wat ze in de film zien, maar ik wil het publiek nooit misleiden of bespelen. Ik wil juist een zo breed mogelijk perspectief geven op een situatie, waardoor kijkers aan de hand van hun eigen morele kompas door het verhaal moeten navigeren. Eigenlijk probeer ik sinds The Salesman het publiek steeds meer deelgenoot te maken van de morele dilemma’s die ik ze voorschotel.”

U nam eerder films in Spanje en Frankrijk op; nu bent u weer terug in Iran. In hoeverre heeft uw omgeving invloed op de verhalen die u verfilmt? “Ik probeer me zo veel mogelijk open te stellen voor de verhalen om mij heen. Ik laat inspiratie tot me komen, maar verhalen als deze komen niet uit de lucht vallen. Ze hebben een context in de maatschappij waar ik ook onderdeel van ben. Zelfs de films die ik buiten Iran heb gemaakt, zijn beïnvloed door mijn ervaringen in de Iraanse samenleving. Alle thema’s die ik behandel zijn onderdeel van mijn Iraanse wortels.”

Worden Iraanse regisseurs daardoor vaker geacht om ernstige, politieke films te maken? Zou u soms niet ook gewoon een triviale of persoonlijke film willen maken? “Absoluut. Er zijn vele films die we hier willen maken die we niet kunnen maken door de omstandigheden waarin we ons bevinden.”

Rechtszaken

Op 23 maart publiceerde vakblad The Hollywood Reporter een artikel met de kop: ‘Stal Oscarwinnaar Asghar Farhadi zijn idee voor A Hero?’ In het stuk wordt uiteengezet dat Azadeh Masihzadeh, een voormalig deelnemer van een van Farhadi’s filmworkshops, de Iraanse regisseur heeft aangeklaagd voor plagiaat. Zij stelt een documentaire te hebben gepitcht en gemaakt over de man waarop het hoofdpersonage van A Hero is gebaseerd. Diezelfde man klaagde Farhadi ook aan voor laster.

De situatie klinkt als een Farhadi-film maar dan in het echt, al helemaal omdat Farhadi op zijn beurt een contra-rechtszaak tegen Masihzadeh heeft aangespannen wegens laster. Zo is er in dit juridische geschil geen uitkomst meer mogelijk waarin iedereen ongeschonden blijft. Als Farhadi verliest, wacht hem een hoge financiële boete en een gevangenisstraf. Als de rechter hem gelijk geeft, riskeert Masihzadeh een tweejarige gevangenisstraf en 74 zweepslagen. Het is nog niet bekend wanneer in deze zaken een uitspraak wordt gedaan.