Redactioneel – April 2022

Een film van 3 minuten en 33 seconden van een Amerikaanse toerist uit 1938 is bijna alles wat er over is van een bloeiende Joodse wijk in het Poolse dorp Nasielsk.

In Bianca Stigters Three Minutes – A Lengthening worden die beelden vertraagd, uitgerekt, uitvergroot. Wat kunnen we erin zien? Wat kunnen we te weten komen over die wereld die door de nazi’s werd weggevaagd?

“Je ziet dat mijn vader vooral de huizen wilde filmen”, zegt de zoon van de maker. “Maar die lachende, nieuwsgierige gezichten trokken de camera omlaag.” Hij noemt het voorbeeld van een amfora, een Griekse vaas. Dat we allemaal het beeld kennen van een amfora met z’n beschilderingen en aardekleuren, maar dat de wereld eromheen uit onze herinneringen is verdwenen. Dat die vaas in zekere zin het enige restant is. Daar is hij bang voor, zegt de zoon, dat van die bloeiende Joodse cultuur alleen nog een paar losse objecten overblijven.

Toen werden de Oscars uitgereikt en werd iemand in het gezicht geslagen en stonden de kranten er vol van. Ik kon alleen maar denken: ruis. Ik moest denken aan die optische illusie van een vaas en twee gezichten. Wat blijft er van onze tijd over? Wat is ruis? Stop met dat of/of-denken – óf de vaas, óf de twee gezichten. Probeer alles te zien.

Onder dat alles zat de gedachte aan deep fakes. Hoe toch al wankele historische bronnen – zoals de genoemde film – daardoor nog meer in twijfel kunnen worden getrokken. Een angst dat de geschiedenis steeds meer een speelbal wordt voor kwaadwillenden. Maar die angst is overbodig. We zijn er zelf bij. Zie alles, leg alles vast. Bij ‘alles’ horen bijvoorbeeld de notulen van de Wannsee conferentie, waar de nazi’s de uitvoering van de Holocaust bespraken, de directe oorzaak van de vernietiging van de Joodse wijk in Nasielsk. Op basis van die notulen werd Die Wannsee Konferenz gemaakt.

Is ‘alles’ eigenlijk ooit vastgelegd op film? De laatste film die Derek Jarman maakte voor hij in maart 1994 overleed aan aids kwam voort uit de behoefte om de ziekte via film in de ogen te kijken. Blue (te vinden op YouTube) is 75 minuten blauw scherm met Jarmans stem als soundtrack. Geen andere beelden omdat die alleen maar zouden afleiden van de ‘verrukkelijke strengheid van de leegte’, aldus Jarman op de site van het Tate Modern. Je kunt je bijna voorstellen hoe hij zich voelde. Maar de film geeft zoveel meer. In Jarmans woorden: “Het monochroom is een alchemie, een bevrijding van persoonlijkheid. Het benadrukt de stilte. Het is een fragment van een immens, grenzeloos werk. Het blauw van het landschap van de vrijheid.”

Wij zijn de ruis. Het blauw. De vaas en de twee gezichten. Laten we proberen alles te zien.