Retrospectief Michael Mann

Natuurlijk moet je Thief, Heat en al die andere klassiekers van Michael Mann gaan zien tijdens het retrospectief dat Eye rond de filmmaker organiseert. Maar juist Miami Vice en Blackhat zijn rijp voor veel meer erkenning – en de beste digitale projectie.

Blackhat (2015) begint met een satellietweergave van planeet aarde. Elk volgend beeld komt dichterbij het doelwit: een kerncentrale in China. Daar duikt het beeld een computer in, langs internetkabels naar de mainframe van het bedieningspaneel. Het inzoomen houdt pas op in het meest minuscule onderdeel van de computer, een soort informatiesnelweg waar enen en nullen als elektrische schokjes door het circuit racen. Ergens op de wereld is een hacker dit systeem binnengedrongen. Hij geeft dit circuit een overload, de ventilatoren van de reactor lopen vast en de meltdown begint.

Effectiever is een cyberaanval nog niet verbeeld. Geen toeval dat de scène gemaakt werd door Michael Mann, de regisseur die al zijn misdaadverhalen extreem serieus neemt. Al vanaf zijn eerste film, het voor televisie gemaakt The Jericho Mile (1979), had de Amerikaanse regisseur een fascinatie voor criminelen en de politieagenten die hen op de hielen zitten. In klassiekers als Thief (1981) en Heat (1995) ving hij de levens van kluis- en bankrovers, Manhunter (1986) draait om een gevaarlijke seriemoordenaar, The Insider (1998) legt de criminele praktijken van de tabaksindustrie bloot en Public Enemies (2009) volgt de historische overvaller John Dillinger. In Blackhat, Manns meest recente film, zijn hackers de nieuwste variant op de meestercrimineel.

Dualistisch
Wat al deze films met elkaar gemeen hebben is Manns toewijding aan een zo effectief mogelijke verbeelding van zijn misdaadverhalen. In Thief zit een geweldig shot dat recht door het slot van een kluis zweeft. Zoals de openingsbeelden van Blackhat ook al aantonen, kiest Mann voor een verbeelding van misdaad op haast microscopisch niveau. Toch zijn deze verhalen altijd zo groots mogelijk. Zijn grootstedelijke misdaadsaga’s gaan niet alleen over de boef en de agent, maar ook over hun vrienden, familieleden, collega’s en de steden waar die zich allemaal in bevinden.

Het beste voorbeeld van hoe groots de schaal van een Michael Mann-film kan voelen is Heat, zijn meest bekende titel dankzij de geniale hoofdrollen van Robert DeNiro als bankovervaller en Al Pacino als de detective die achter hem aanzit. Dit haast drie uur durende misdaadepos heeft de cop-versus-robber-formule geperfectioneerd. Heat is het zeldzame soort film dat zijn genre overstijgt: dit is niet slechts een misdaad- of actiefilm, maar een artistieke film vol contemplatieve momenten over de dualistische aard van deze inmiddels iconische personages. Aan welke kant van de wet je staat maakt in het universum van Mann niet uit. Wanneer je je in de misdaad stort, raak je er onlosmakelijk mee verbonden.

Dit is het crux van al Manns films. Wat steeds verandert is hoe de regisseur zijn archetypische verhalen verbeeldt. Zijn beste films zijn een perfect huwelijk van stijl en inhoud, en de relatie tussen die twee is gaandeweg zijn carrière sterker geworden. Wat mij betreft zijn twee van Manns recente, niet zeer enthousiast ontvangen films dan ook zijn meesterwerken: de remake van Miami Vice (2006) en Blackhat. Waarom? Dat vergt extra uitleg.

Digitale video
Dat uitgerekend Michael Mann zo’n goede film over hackers heeft gemaakt, viel te verwachten. Hij is namelijk een van de regisseurs die de digitale revolutie in Hollywood heeft aangevoerd. Toen digitale camera’s aan het begin van de 21ste eeuw op bioscoopwaardige kwaliteit konden filmen, was Mann een van de weinigen die deze jonge technologie op grote schaal durfde in te zetten. Waar anderen klaagden over beperkingen en kwaliteitsverlies, zag hij juist nieuwe mogelijkheden.

“Ik stapte over op digitale video om ’s nachts te kunnen zien”, vertelde Mann in een interview over zijn eerste grote digitale film Collateral (2004). “Je ziet alles wat het menselijk oog kan zien, en meer. Je ziet broeierige landschappen met heuvels en bomen en vreemde lichtpatronen. Dat moest de wereld zijn waar mijn personages zich doorheen zouden bewegen.”

Sinds het invoeren van digitale cinematografie zijn Manns films nog verder naar binnen gekeerd. Alsof zijn hoofdpersonages zich meer kunnen verliezen in die nieuwe, broeierige landschappen en vreemde lichtpatronen. Collateral is een melancholische film over een hardwerkende taxichauffeur (Jamie Foxx) die door duister toeval de chauffeur wordt voor een even koelbloedige als sympathieke huurmoordenaar (Tom Cruise). Een nacht lang rijden ze door Los Angeles om een moordlijst af te werken, samen gevangen in het dashboardlicht van die taxi. De mooiste beelden vinden echter buiten de auto plaats en zetten dit intieme misdaadverhaal in perspectief: hoe belangrijk deze nacht ook lijkt, deze mannen zijn maar een stipje in de eindeloze reeks lichten die Los Angeles rijk is.

Anti-remake
Dit soort existentialistische gevoelens zaten altijd al in de films van Mann verborgen, maar in zijn digitale werken komen ze meer naar de voorgrond. Dat maakt zijn latere films een stuk melancholischer en indringender. Zijn filmversie van Miami Vice is zijn meest emotionele film tot dusver. En dat terwijl de televisieserie, waarmee Mann in de jaren tachtig doorbrak, allesbehalve emotioneel is. Miami Vice (1984-1990) was razend populair, maar werd door critici weggezet als een oppervlakkige serie over gladde criminelen, snelle auto’s en mooie vrouwen – Dragnet voor de MTV-generatie.

Enkele jaren voordat ons bioscoopaanbod werd overspoeld met remakes, reboots, sequels en ‘legacyquels’ maakte Mann een tegendraadse filmversie van zijn iconische hitserie. Miami Vice is haast een anti-remake, met geen millimeter ruimte voor nostalgie. Daarvoor is de wereld waarin de film zich afspeelt te onoverzichtelijk. Sonny Crockett (Colin Farrell) en Ricardo Tubbs (Jamie Foxx) zijn er nog wel, maar hun koele temperament uit de serie heeft plaatsgemaakt voor overweldigende melancholie en bezorgdheid.

Undercover in de drugssmokkel riskeren de twee niet alleen hun eigen levens, maar ook die van hun geliefden. Crockett raakt nog dieper verstrengeld in zijn gedachtes wanneer hij verliefd wordt op de partner van de drugsbaas die hij moet oppakken. Hij lijkt meer op een rouwend personage uit een film van Terrence Malick dan op de gelikte politieagenten van weleer. In een emotionele waas beweegt hij zich door het criminele circuit van Miami, Cuba en de Dominicaanse Republiek. Zelfs zonder dat hij iets zegt voel je zijn emotionele belevingswereld. Colin Farrell hoeft alleen maar naar de stormachtige horizon van Miami te kijken; Manns korrelige, digitale cinematografie doet de rest.

Fakkels en kogels
Blackhat is emotioneel een tikje diffuser, maar dat past ook wel bij superhackers die een digitaal kat-en-muis-spel met elkaar spelen. Wat Blackhat vooral fascinerend maakt is dat het verhaal een globaal perspectief vereist. Nadat de Chinese kerncentrale is gehackt, werkt China samen met de FBI, die op zijn beurt de hulp inroept van het gevangen genomen hacktalent Nick Hathaway (een norse Chris Hemsworth) om de mysterieuze cyberterrorist op te sporen. Met het vrijkomen van Hathaway ontstaan vriendschappen en bloeien fatalistische liefdes op. Met die typische film noir-elementen komen er meer emoties op het spel te staan.

Onvergetelijk, en wat mij betreft oprecht het meest indrukwekkende moment uit Manns oeuvre, is de ontknoping, waarin Hathaway eindelijk oog in oog komt te staan met zijn doelwit. We bevinden ons inmiddels in Indonesië, waar rondom een tempel een religieuze ceremonie in volle gang is. Dankzij Manns digitale camera’s worden de held en de schurk omsingeld door het natuurlijke licht van talloze fakkels. Dan begint het ontknopende vuurgevecht en worden de fakkels bijgestaan door de plotse lichtflitsen van afgevuurde pistolen.

Dit soort momenten, dat is waarvoor je naar de films van Michael Mann kijkt. De beste momenten in die films bevatten alles (verhaal, emotie en betekenis) gevat in de textuur van het beeld.

Het programma Heat & Vice: The Films of Michael Mann is van 30 augustus t/m 18 september te zien in Eye Filmmuseum, Amsterdam.