Yorgos Lanthimos over The Killing of a Sacred Deer

Geen speld tussen te krijgen, de absurde redenering waarmee een tiener het gezin van een hartchirurg in het verderf stort in The Killing of a Sacred Deer. Yorgos Lanthimos over zijn nieuwe film: “Soms kom je op een punt dat je moet handelen om te overleven.”

Je kunt The Killing of a Sacred Deer de meest traditionele film van Yorgos Lanthimos noemen. Omdat je de toon kent uit andere films waarin een gezin geteisterd wordt door een opdringerige buitenstaander. Je kunt het ook zijn meest radicale film noemen. De vreselijke gebeurtenis aan het slot, gecombineerd met de uitgesproken stilering, de onderkoelde verteltoon en een climax die alleen in de logica van Yorgos Lanthimos (1973) onontkoombaar lijkt maar die toch een universele vraag over schuld en boete stelt, is een kruisgang naar een onvermijdelijk einde. Een moderne lijdensweg, van alle gemakken voorzien.

Steven Murphy (Colin Farrell) is een succesvol hartchirurg, maar zelfs hij kon soms niet voorkomen dat patiënten stierven op de operatietafel. Een van die slachtoffers is de vader van Martin (Barry Keoghan), een beetje een vreemde jongen die een soort huisvriend wordt bij Steven en Anna (Nicole Kidman), speelt met hun zoon, flirt met hun dochter en dan met een bizar pragmatisch voorstel komt. Ieder ander kind zou meteen het huis uit gezet worden maar Martin lijkt over vreemde krachten te beschikken. We spraken Lanthimos met een groep journalisten tijdens het filmfestival van Cannes.

Er zaten altijd al ondertonen uit het thrillergenre in uw films. Wilde u een keer voluit voor een thriller gaan? “Niet per se. Ik wilde een dialoog aangaan met het genre. Toen we het verhaal schreven en aan het script werkten, voelden we de connectie met het thrillergenre. Ik wilde daar niet van wegkijken, maar juist verkennen wat de verbanden waren.”

Barry Keoghan, die de rol van Martin speelt, vertelde dat een van uw weinige regieaanwijzingen was dat ze moesten bedenken dat ze in een komedie acteerden. “Zei hij dat? Klinkt als iets wat Nicole Kidman zou zeggen. Kijk, het is een verhaal over iets heel duisters, maar er zit ook humor in. We hebben geprobeerd de film een toon mee te geven waardoor je als kijker op elk gegeven moment niet weet of een situatie komisch of belachelijk of tragisch of dramatisch is. Of dat je het wel weet, maar dat de toon zo abrupt verandert dat je nog in de emotie van het vorige moment zit. Ik wist dat de film duisterder dan mijn vorige films zou zijn en ik was bang dat de humor in die duisternis verloren zou gaan. Daarom bleef ik ze eraan herinneren dat het ook een komedie is.”

Wat ontdekte u bij het maken van The Lobster (2015) in Colin Farrell, waardoor u opnieuw met hem wilde werken? “Behalve dat hij een fantastische acteur en een geweldig mens is?”

Behalve dat. “Hij lijkt gewoon heel goed onze taal en onze toon te begrijpen [met ‘ons’ verwijst Lanthimos naar Efthymis Filippou, met wie hij tot nu toe al zijn films schreef; RR]. Ken je het gevoel dat je samen met een ander mens kunt groeien en evolueren? Nou, dat.”

In The Lobster had Farrell een snor, hier een baard. Is dat op uw aanwijzing? “Ik zag het als een uitstekende gelegenheid om zijn grijze haar te laten zien.”

Er gebeurt iets verschrikkelijks aan het eind van de film. Er wordt een kind gedood. Hebt u overwogen om de film te eindigen voordat de schoten vallen? “Nee. Je zou kunnen zeggen dat we hebben overwogen om niet te laten zien wie er sterft. Maar omdat de film in veel opzichten ambigu is, zou dat alleen maar verwarrend werken.”

Plus: het is belangrijk om te zien wie er niet sterft, aangezien egoïsme een van de thema’s is.
“Ik weet niet of je dat egoïsme moet noemen. Soms kom je op een punt dat je moet handelen om te overleven.”

U gebruikt de overdrijving en de absurditeit als stijlmiddelen. Hebt u ooit gevoeld dat u als vanzelf naar de Amerikaanse cultuur trok? “Ik voelde wel heel duidelijk dat ik deze film in Amerika wilde maken. Dit voelde meer als een Amerikaans dan een Europees verhaal.”

Speelt geweld daar een rol in? De Amerikaanse cultuur is gewelddadiger dan de Europese. “Nee, het ging om meer subtiele dingen. De Amerikaanse gezondheidszorg paste beter bij het verhaal dan de Britse of de Europese. Klassenkwesties liggen in Amerika ook net anders dan in Groot-Brittannië, waar ik woon. Die relatie tussen een arts en een tiener zou in Engeland anders voelen. En door te filmen in Amerika voelt de film dichter bij de Amerikaanse traditie van genrefilms.”

Is het verhaal gebaseerd op klassiekers of juist iets in de populaire cultuur? “Toen we met het script bezig waren, vielen parallellen op met de toneelstukken van Euripides. Het leek ons beter om daar in de film dan maar direct naar te verwijzen, want het maakt deel uit van onze geschiedenis. Het is trouwens interessant dat men zo lang geleden al met dezelfde dilemma’s zat. En nog steeds hebben we geen antwoorden.”

Er zit ook een religieuze dimensie in de film. Er komt een beeld van een kruis voorbij, voeten worden gekust en Barry’s personage lijkt wel een Oud-Testamentische God die de mensheid komt straffen. “Niet per se een religieuze dimensie, maar de film speelt zeker met geloof en bijgeloof en bovennatuurlijke zaken. Alles waar mensen in geloven of niet in wensen te geloven.”

En weer een dier in de titel. “Precies om die reden wilden we eigenlijk een andere titel, maar we konden geen betere bedenken.”

Moreel gezien staat uw publiek aan het eind meestal aan de zijde van de personages. Maar hier gebeurt iets vreselijks. Was het moeilijk om de film gerealiseerd te krijgen zonder compromissen? “Gelukkig niet. Omdat we met mensen werken die het eens zijn met wat we doen. We filmden wel in Amerika, maar we maakten een onafhankelijke productie. Tot nu toe heb ik het geluk gehad altijd in volledige creatieve vrijheid te kunnen werken. Dus als er iets mis is met de film, is het mijn schuld.”

Maar uw volgende film verschijnt bij Fox Searchlight. Weg onafhankelijkheid. “Ik bepaal bij elk project zelf de grondregels én ik heb final cut over de film. De producenten [van The Favourite, over intriges, liefde en verraad aan het hof van koningin Anne in vroeg achttiende-eeuws Engeland; RR] zijn dezelfde als bij mijn andere films. Fox financiert en distribueert alleen.”

Kunt u zich voorstellen dat u het script van Deer aan Fox zou voorleggen? (Lacht.) “Nou, ze hebben de film net gezien en ze vonden ’m goed. Of dat echt zo is, weet je natuurlijk nooit.”

Is het doden van een kind weer mogelijk in films of is het alleen in uw films mogelijk? “Het was altijd al mogelijk, in toneelstukken en verhalen in de Oudheid. Het vreemde is dat we de laatste tijd zo conservatief zijn geworden. Dat dit plotseling een taboe is. In Medea van Euripides had je een moeder die uit jaloezie haar kind vermoordde. Waarom zijn we tweeduizend jaar later plotseling zo bang om over dat onderwerp te praten? Deze dingen gebeuren.”

U lijkt aangetrokken te worden tot onderwerpen die misschien niet per se controversieel zijn, maar wel gevoelig liggen: de verhouding tussen ouders en kinderen in Dogtooth (2009), de verhouding met overledenen in Alps (2011), alleenstaanden die gedwongen worden een partner te vinden in The Lobster (2015).  “Ik… kan je niet zeggen waarom dat zo is. Dat zijn de dingen die ik graag observeer en waarover ik nadenk. Ik hou er niet van bezig te zijn met dingen die voor de hand liggen of die al in duizend andere films te zien zijn. Het is iets instinctiefs voor mij. Ik hou ervan met taboes te werken, niet met logica.”

En toen kwam het goede nieuws dat u in Amerika een serie gaat maken. “Dat is nog steeds niet zeker. Er wordt aan geschreven. Het gaat over het Iran-Contra-schandaal onder Reagan. Wat een tamelijk absurd verhaal is. Temeer omdat het echt gebeurd is. En ook al lijkt het te verbleken bij de absurde gebeurtenissen onder de huidige president, het is nog steeds een actueel en relevant verhaal.”

Waarom maakt de samenleving een soort regressie door, denkt u? “Ik weet het niet. Maar je ziet het overal. Ik weet niet of het angst is. Ik bespeur alleen dat ons wereldbeeld zich vernauwt. Terwijl we meer dan ooit toegang hebben tot informatie over de wereld.”

Waarom eigenlijk een verhaal uit de jaren tachtig nemen om een serie te maken? Waarom geen serie over wat er nu aan de hand is in Washington? “De afstand gecreëerd door het verloop van de tijd zorgt voor een extra laag in het materiaal. Ik ben niet speciaal fan van biopics of waargebeurde verhalen, omdat die niet per se sterker zijn dan verzonnen verhalen. Vaak niet zelfs. Maar het Iran-Contra-schandaal was zo absurd, dat is te goed om te laten liggen.”