The Favourite

Slangenkuil van verleiding en gekonkel

In The Favourite stelt Yorgos Lanthimos scherp op vrouwen die naar status en macht zuchten als kerels, maar in alle opzichten echte vrouwen zijn. Ze wíllen iets van het leven. Het spel van Olivia Colman, Rachel Weisz en Emma Stone is een feest om naar te kijken.

In de vroege 18de eeuw wordt Engeland geregeerd door Anne, de laatste van de Stuarts – dit is een feit. Terwijl het land in oorlog is met Frankrijk wordt Queen Anne bijgestaan door Lady Sarah, maar die positie begint te wankelen wanneer er een nieuwe vrouw aan het hof verschijnt – feit, feit, feit. Maar dat de Griekse filmmaker Yorgos Lanthimos zich voor zijn nieuwste film The Favourite op de werkelijkheid baseerde, is verder nergens aan af te lezen. Hij nam het verhaal van Queen Anne en breidde het uit, zette het naar zijn hand en vervormde het, in sommige scènes zelfs letterlijk, als extreme wide angle-lenzen het beeld kromtrekken als in een nachtmerrie. Het resultaat is een bijna carnavaleske kostuumfilm waarin het hof wordt verbeeld als een absurdistische slangenkuil van verleiding en gekonkel, verveling en vermaak. Lanthimos maakte een film die gaat over seks en macht en, meer nog, over sekse en macht.

Centraal staat de driehoeksverhouding tussen Queen Anne, Lady Sarah en de nieuwe vrouw aan het hof, Abigail, een nichtje van Sarah dat haar aristocratische titel is kwijtgeraakt. De vertolking van het drietal, door respectievelijk Olivia Colman, Rachel Weisz en Emma Stone, is zonder twijfel de grootste troef van The Favourite. Hun spel, dat wordt gevoed door een scenario vol lekkere oneliners en krankzinnige situaties, is een feest om naar te kijken. De plot die alles aan elkaar knoopt is eenvoudig: Abigail is uit op macht, Queen Anne laat zich door haar vleien en Lady Sarah raakt uit de gunst. Op de achtergrond bewegen mannen zich als vage schaduwen: ze voeren oorlog, ze worden verliefd, ze spelen politieke spelletjes. Ze doen er niet toe. Lanthimos stelt scherp op de vrouwen op de voorgrond, die naar status en macht zuchten als kerels, maar in alle opzichten echte vrouwen zijn.

Verfrissend
Er zit iets fijn verfrissends in de manier waarop The Favourite mannen en vrouwen tegenover elkaar zet. Soms wisselt Lanthimos genderclichés om (“A man must look pretty”, beweert een met weelderige pruiken getooide man), op andere momenten weerlegt hij ze. Films over concurrentie en jaloezie tussen vrouwen kennen we: denk Mean Girls, denk Showgirls. Maar waar de intriges uit die films als expliciet negatief worden afgeschilderd, als geniepig en immoreel, daar zijn Lanthimos’ vrouwen simpelweg vindingrijk. Ze zijn niet achterbaks, zoals manipulerende vrouwen steevast worden neergezet, maar slim, zoals manipulerende mannen meestal worden verbeeld. En toch zijn ze ontegenzeggelijk vrouwelijk. Abigail is eigengereid als een vrouw, de koningin lijdt als een vrouw, Sarah is empathisch als een vrouw.

Ze gaan gebukt onder leed dat heel specifiek vrouwelijk is: seksueel misbruik, prostitutie, miskramen, de onontkoombaarheid van het huwelijk. Abigail, een frêle meisje zonder status, ondergaat pesterijen en geweld. Tegelijkertijd hanteert ze haar vrouwelijkheid als een wapen: ze vleit en verleidt, ze hangt zielige verhalen op en zet daarbij haar schattigste toetje op. Lanthimos speelt met onze vooroordelen over gender en onderstreept ze. Hij zet ze op scherp.

Levenslust
Na Lanthimos’ eerdere werk, de vervreemdende en verstikkende werelden van films als Dogtooth, The Lobster en recent The Killing of a Sacred Deer, is The Favourite een verademing, bijna letterlijk; een film waar lucht in zit, waarbij je eindelijk kan ademhalen. Vooral aan de personages merk je dat de regisseur dit keer niet samenwerkte met Efthymis Filippou, met wie hij sinds Dogtooth al zijn scenario’s schreef, maar zich baseerde op een scenario van Deborah Davis en Tony McNamara. Waar Lanthimos’ personages altijd nihilistisch en depressief waren, zo verdoofd en afgestompt dat het leek alsof ze met één been in de dood stonden, daar voert hij in The Favourite vrouwen op die verlangen en lijden; die mokken en plezier maken; die niet alleen léven maar die iets wíllen van het leven. Het zijn deze vrouwen, het zijn hun eigenzinnigheid en levenslust, die zoveel van de scènes hun kleur geven. Maar dat neemt niet weg dat er een gat in de film zit, een leegte die Lanthimos nooit helemaal weet te vullen.
De drie vrouwen vormen niet alleen het hart van The Favourite, ze zijn ook de motor van de plot. Hun driehoeksverhouding start het verhaal op en helpt het vooruit, ze brengt het van de ene naar de andere scène; scènes die an sich interessant zijn, verheugend, vervreemdend, vermakelijk. Maar waar gaan we eigenlijk naartoe? En weet Lanthimos zelf wel waar hij heen wil, of wat zijn persoonlijke interesse in dit verhaal is?

Er zijn films waarbij je je anderhalf uur lang afvraagt waar de regisseur je naartoe dirigeert, om helemaal aan het einde, als het laatste puzzelstukje op zijn plek valt, een antwoord te krijgen dat nog beter is dan waar je op hoopte. The Favourite is niet zo’n film. Het laatste shot voegt niet alleen niets toe, het doet af aan de rest van de film. Het benadrukt de twijfel van de regisseur. Er zit zoveel moois in The Favourite maar het dient geen doel. En daarmee beklijft de film uiteindelijk niet.