Waad al-Kateab en Edward Watts over For Sama

For Sama won de prijs voor beste documentaire in Cannes en werd op IDFA onderscheiden met de publieksprijs. Waad al-Kateab en Edward Watts over hun film en de kinderen van Aleppo: “We gingen filmen omdat we tegen de leugens en de propaganda van het regime en de Russen waren. We wilden laten zien hoe het daar echt was.”

“Sama, ik heb deze film voor jou gemaakt. Ik wil dat je begrijpt waar we voor strijden.” Die woorden spreekt Waad al-Kateab in haar documentaire For Sama. Maar toen ze in Aleppo begon te filmen wist ze nog niet dat ze temidden van het oorlogsgeweld verliefd zou worden en een kind zou krijgen.

Na The Cave is For Sama deze maand de tweede film die ons onderdompelt in de rauwe Syrische realiteit. Terwijl Al-Kateab en coregisseur Edward Watts eerder wel eens hoorden dat de mensen nu wel genoeg van Syrië zouden hebben. Het verhinderde niet dat For Sama al is overspoeld met prijzen, waaronder die voor beste documentaire in Cannes. Op IDFA werd dit vanuit een heel persoonlijk perspectief vertelde verhaal onderscheiden met de publieksprijs. Tijdens IDFA vraag ik Waad al-Kateab wat haar eerste gedachte is als ik ‘Aleppo’ zeg. Ze is even stil en zucht. “De herinnering aan geluk en verdriet om het verlies. Zoals je kan glimlachen en toch bedroefd bent wanneer je de naam hoort van een geliefde met wie je niet meer samen kan zijn. Ik kijk uit naar de dag dat ik terug kan gaan, maar er moet nog veel gebeuren voor dat werkelijkheid kan worden.”

Onbevangen
Al-Kateab deelt de regie met Edward Watts. Zij heeft zelf alles meegemaakt en gefilmd, de ander is de buitenstaander. “Ik had al beelden geleverd voor Channel 4 News, dus toen ik met mijn materiaal in Londen kwam ben ik naar ze toegestapt. Ik had nog nooit een documentaire gemaakt en ik was heel emotioneel betrokken. Ik had iemand nodig die er onbevangen naar keek.”

Channel 4 kwam toen met Watts, een Britse filmmaker die veel in het Midden-Oosten werkte maar tot zijn spijt nooit in Syrië was. “Een heel geslaagde combinatie”, stelt Al-Kateab met zichtbaar enthousiasme vast. Waar Watts lachend aan toevoegt: “Maar we hebben wel over ieder onderdeel stevig gediscussieerd.”

Al-Kateab studeerde marketingeconomie aan de universiteit van Aleppo toen in 2011 ook daar mensen in verzet kwamen tegen het bewind van Assad. “Ik deed meteen mee met de protesten en begon de acties met mijn telefoon te filmen”, vertelt ze. “Het was belangrijk te laten zien wat er gebeurde. Veiligheidstroepen sloegen de demonstranten in elkaar, maar de officiële tv-kanalen lieten dat niet zien. Ze hielden dan een straatinterview met een veiligheidsman in burgerkleren die beweerde dat er niets aan de hand was.”

“We probeerden onze beelden op YouTube te krijgen via familie of bekenden in het buitenland. Zo kon het regime er niet achter komen wie het had gefilmd. Toen we later naar het gebied gingen dat onder controle van de opstandelingen was konden we direct zelf op onze Facebookpagina publiceren.”

“In 2015 konden buitenlandse journalisten niet meer de stad in, dus kwamen er vragen om verhalen en beelden te leveren. Zo kwam ik in contact met Channel 4 News.”

Haar inmiddels met een betere camera gedraaide verslagen werden de meest bekeken beelden van dit nieuwsprogramma. “Als er voortdurend bombardementen zijn en je ieder moment dood kan gaan helpt het als je weet dat heel veel mensen van je bestaan weten. Ik wilde dus heel graag met Channel 4 samenwerken. Er was ook de hoop dat het dingen zou veranderen.”

Film het allemaal!
For Sama laat niet alleen zien wat er rond het ziekenhuis van Al-Kateabs vriend, en later echtgenoot, Hamza gebeurt. Ook hoe het gewone leven in de stad ondanks alles doorgaat, en tussen de oorlogsbeelden en puinhopen door ook de vreugde op Al-Kateabs gezicht als ze zegt ‘ik ben zwanger!’. Maar geen strijders of gevechten van het Free Syrian Army.

“Ik wilde het wel, maar als vrouw kreeg ik geen toestemming naar de frontlinie te gaan. Maar ik begreep ook dat zulke beelden al heel vaak waren gefilmd. Ik kon me beter richten op de mensen die meestal weinig aandacht krijgen. En als vrouw had ik het voordeel dat ik bij gezinnen in huis kon komen. Een man kon dat niet filmen.”

Ik merk op dat ze ook veel kinderen laat zien. “Dat was geen bewuste keus, maar ze waren gewoon overal. Niemand vraagt ze iets. Door ze te filmen kon ik ze een stem geven. Zoals die jongen die vertelt dat hij ondanks de oorlog toch niet weg wil.”

Hartverscheurend is de scène met de vrouw die zojuist een kind heeft verloren. “Ik was bang dat ze niet wilde dat ik haar filmde, maar ze riep juist tegen me ‘Film het allemaal!’” herinnert ze zich. Filmen is een daad van verzet, wordt ergens gezegd. “Zeker.” En feller nu: “We hadden kunnen vluchten, maar we besloten te blijven. In de film zie je Syriërs die de toekomst belangrijk vinden, die meer van hun land houden dan de huidige regering.” Toen ten slotte iedereen die stand had gehouden noodgedwongen werd geëvacueerd kwam Al-Kateab via Turkije in Londen.

Campagne
Wanneer ik suggereer dat ze zich minder richt op de politieke kant van de strijd, protesteert Al-Kateab. “Nee, nee, dat klopt niet, alles wat er gebeurde is politiek”, lacht ze. “We gingen juist filmen omdat we tegen de leugens en de propaganda van het regime en de Russen waren. We wilden laten zien hoe het daar echt was.”

Inmiddels zijn Al-Kateab en Watts voortdurend met de film op pad. “We waren echt overdonderd door de belangstelling”, aldus Al-Kateab. “In Frankrijk ging For Sama uit in 53 bioscopen. Nu gaat hij de hele wereld over, tot aan Japan, Mexico en Korea.”

Er is een foto, genomen op de rode loper van Cannes, waar jullie samen met Hamza de tekst ‘Stop bombing hospitals’ omhooghouden. Is For Sama onderdeel van een campagne? “We zetten in op twee sporen”, legt Al-Kateab uit. “Het gewone publiek, en de beleidsmakers die politieke invloed hebben. We hebben de film vertoond bij de Verenigde Naties en voor het Britse parlement. Ook het Amerikaanse Congres staat op ons lijstje. Maar het meest dringend is dat we de aandacht willen vestigen op wat nu in Idlib, in het noordwesten van Syrië gebeurt. Dat wordt nu aangevallen door Assad en de Russen, daar gebeurt nu precies hetzelfde als in Aleppo.”

“The New York Times publiceerde kortgeleden een onderzoek dat duidelijk maakt dat de Russen van plan zijn om alle ziekenhuizen stuk voor stuk te bombarderen. Dus daar willen we de aandacht op vestigen, ook omdat het iets is waar iedereen het over eens kan zijn: ziekenhuizen verdienen bescherming. Het bombarderen van burgers moet stoppen. Er moet een oplossing voor Syrië komen, en die oplossing begint met het aftreden van Assad.”